Analiza eksportu województwa podlaskiego ze szczególnym uwzględnieniem sektora metalowego

Aktualnie obowiązująca Strategia Rozwoju Województwa Podlaskiego na lata 2014-2020 kładzie szczególny nacisk na gospodarczy rozwój województwa i wzrost konkurencyjności podlaskich przedsiębiorstw na rynkach zewnętrznych, w tym przede wszystkim zagranicznych. Rzeczowy, merytoryczny dialog na temat stanu i perspektyw realizacji strategii w tym obszarze utrudniał jednak deficyt danych i analiz dotyczących podlaskiego eksportu.

Słowo o powodach i metodach analizy

Wojewódzka Rada Dialogu Społecznego w Białymstoku w 2017 roku, na wniosek Konfederacji Lewiatan poparty przez wszystkie uczestniczące Strony, postanowiła uzupełnić ten brak i opracować ekspertyzę na ten temat. Ekspertyza taka, obejmująca lata 2004-2016 została opracowana przez autora niniejszego artykułu i przedstawiona członkom Rady w maju 2017 r. Dziś prezentowany materiał obejmuje wybrane wyniki już drugiej edycji ekspertyzy, obejmującej kolejny, 2017 rok historii podlaskiej gospodarki. Dzięki temu zarówno w dłuższej perspektywie, ale też właściwie „na świeżo” możemy spojrzeć na jej kondycję, trendy rozwojowe i perspektywy.

Analizę podlaskiego eksportu, w tym pogłębioną analizę eksportu sektora metalowego, przeprowadzono na podstawie danych udostępnionych przez Krajową Administrację Skarbową. Analizowane dane KAS obejmują wyłącznie eksport towarów. Analizę przeprowadzono bazując na wartości celnej eksportowanych towarów wyrażonej w euro w cenach bieżących. W odniesieniu do danych ogólnokrajowych oraz danych o całkowitej sprzedaży podlaskich przedsiębiorstw wykorzystano również informacje opublikowane przez Główny Urząd Statystyczny.

Dojne krowy i spadające gwiazdy

Na początku warto przypomnieć, że wg danych GUS rok 2017 r. przyniósł wyraźne ożywienie polskich obrotów towarowych z zagranicą. Polski eksport wzrósł o 10,2 proc. do 203,7 mld euro, a udział woj. podlaskiego wyniósł 0,97 proc.

Jaki w tym kontekście rysuje się obraz eksportu województwa podlaskiego i jego sektora metalowego?

Wykres przedstawiony na rys. 1 obrazuje strukturę podlaskiego eksportu w w roku 2017 w podziale na sekcje (czyli najbardziej zagregowane elementy) kodu celnego. Na wykresie wyróżniono sekcje kodu celnego, do których przynależą wyroby sektora metalowego: elektromaszynowe, metalowe, pojazdy oraz wyroby precyzyjne i medyczne.

Łączny udział sektora w całkowitym eksporcie przekracza 28 procent, przy czym należy zauważyć, iż przemysł elektromaszynowy jest drugim, po sektorze produkcji zwierzęcej, naszym eksporterem.

Bardziej dokładne, bo w podziale na grupy kodu celnego, spojrzenie na strukturę eksportu sektora metalowego (rys. 2) pokazuje dominację wyrobów mechanicznych oraz zbliżoną siłę producentów wyrobów elektrycznych i pojazdów. Łącznie wyroby należące do wymienionych grup generują 4/5 eksportu sektora.

Kolejny wykres (rys. 3) pokazuje udział w całkowitym wolumenie dwunastu najważniejszych wyrobów (w rozumieniu pozycji kodu celnego) sektora, których wartość eksportu w 2017 r . przekroczyła 10 mln euro. Łącznie tych dwanaście wyrobów wygenerowało niemal 2/3 całego eksportu sektora.

Interesujące jest spojrzenie (rys. 4) na potencjał biznesowy poszczególnych branż w układzie wolumen 2017 - dynamika 2017/2015. Widać wyraźnie nasze gospodarcze „dojne krowy”, którymi są zwierzęta i produkcja zwierzęca oraz przemysł elektromaszynowy, który w porównaniu z liderem ma dwukrotnie większą dynamikę.

W grupie „wschodzących gwiazd” o mniejszym wolumenie lecz o bardzo wysokiej dynamice, bardzo korzystnie wypada eksport pojazdów, który w ciągu dwóch lat wzrósł o połowę!

Negatywnym zaskoczeniem jest zarówno niski wolumen, jak i słaba dynamika jednej z naszych RIS-owych inteligentnych specjalizacji należących do sektora metalowego, kryjącej się pod pozycją „wyroby precyzyjne i medyczne”.

Rynki krajów rozwiniętych wyzwaniem dla branży

Niezwykle interesująca jest geografia naszego eksportu (rys. 5). Naszym najważniejszym, strategicznym rynkiem zbytu jest Unia Europejska, gdzie wysyłamy niemal 3/4 jego wartości!

W pozostałych krajach europejskich (poza Rosją i Białorusią) lokujemy dziesięciokrotnie mniejszą sprzedaż, jeszcze nieco mniej do naszych wschodnich partnerów, Azja to jedynie 4,7% naszych rynków zbytu, zaś Ameryka Północna poniżej 3 proc.

Ciekawe jest też porównanie udziału Unii Europejskiej w naszym eksporcie w ujęciu branżowym (rys. 6). W UE lokujemy tylko niecałą jedną czwartą wyrobów precyzyjnych i medycznych, ten udział dla sektorów elektromaszynowego i producentów pojazdów jest również znacząco niższy od średniej wojewódzkiej, zaznaczonej na wykresie linią przerywaną.

Trzy wymienione sektory to „negatywni liderzy” w tym rankingu.

Tylko kierunki eksportu wyrobów metalowych są zbliżone do wspomnianej średniej.

Moim zdaniem świadczy to o niskiej jeszcze konkurencyjności podlaskich wyrobów sektora metalowego na wymagających rynkach rozwiniętych.

Eksport na rynki rozwinięte idzie nam generalnie tym trudniej, im dany wyrób wymaga większego zaawansowania technicznego, technologicznego, większej innowacyjności. To oznacza, że w tych dziedzinach mamy jeszcze bardzo dużo do zrobienia!

Kolejny wykres (rys. 7) pokazuje bardziej dokładnie potencjał eksportowy sektora w ujęciu geograficznym. Drugim po Unii Europejskiej odbiorcą jego wyrobów są kraje Wspólnoty Niepodległych Państw, w tym szczególnie Rosja i Białoruś.

Czy na pewno Brama na Wschód

Wschodzącą gwiazdą są tu pozaunijne kraje europejskie, zaś wśród obiecujących kierunków wymienić należy jeszcze Skandynawię oraz charakteryzującą się niewielkim wolumenem, lecz b. wysoką dynamiką Amerykę Północną.

Ponownie nie błyszczą kraje azjatyckie, zaś pozostałe kierunki charakteryzują się b. niewielkim wolumenem.

Wśród krajów, które są odbiorcami produktów sektora, dominują Niemcy (rys. 8), zaś jedynym państwem pozaeuropejskim są Stany Zjednoczone. Tu niestety jak wiemy działania prezydenta Trumpa idą w kierunku ochrony rynku amerykańskiego, więc przyszłość rysuje się niepewnie.

Bardzo ciekawe, moim zdaniem, zwłaszcza w kontekście oceny roli naszego województwa jako tzw. „Bramy na Wschód”, jest też spojrzenie na eksport sektora do UE i krajów WNP w ujęciu historycznym (rys. 9 )

Przełomowym okazał się tu rok 2011, w którym eksport do krajów unijnych w porównaniu z rokiem 2010 poszybował o blisko 70 proc., zaś do roku 2017 o kolejnych 40 proc., podczas gdy w ciągu tych samych siedmiu lat eksport do krajów WNP się obniżył.

Komentarz

- Wzrost eksportu w ostatnich latach był i nadal jest motorem oraz głównym źródłem wzrostu gospodarczego województwa podlaskiego. Dominującym, stabilnym i perspektywicznym rynkiem sprzedaży eksportowej dla podlaskich przedsiębiorstw branży metalowej są kraje europejskie, a wśród nich szczególnie te należące do Unii Europejskiej.

Wartość podlaskiego eksportu, również sektora metalowego, do krajów UE rośnie w sposób systematyczny i przewidywalny, co można było obserwować również w okresie gorszej koniunktury na rynkach światowych (2013-2016). Świadczy to o niskim ryzyku angażowania się podlaskich przedsiębiorstw na rynkach unijnych.

Wśród krajów UE, szczególne znaczenie jako partner handlowy podlaskich przedsiębiorstw mają Niemcy, których udział w wartości eksportu do UE wynosi niemal jedną trzecią, przy stabilnej dynamice. Utrzymanie dobrych relacji gospodarczych z krajami UE ma kluczowe, strategiczne znaczenie dla rozwoju gospodarczego województwa podlaskiego. Zakłócanie dobrych relacji z krajami UE, w tym szczególnie z Niemcami, zagraża podstawowym interesom mieszkańców województwa.

Należy rozważyć zasadność rewizji obowiązującej strategii rozwoju województwa podlaskiego w zakresie orientacji na współpracę z sąsiadami wschodnimi (tzw. „Brama na Wschód”).

Innowacyjność i konkurencyjność wyrobów podlaskiego sektora metalowego na rynkach rozwiniętych jest nadal względnie niska, pozostaje w tym zakresie jeszcze bardzo wiele do zrobienia.