Jak to Łomża miastem się stała

Dzień 15 czerwca 1418 roku był dla ówczesnych mieszkańców Łomży niezwykłym przeżyciem. Do Łomży przybył książę mazowiecki Janusz I, aby nadać miastu prawo miejskie chełmińskie. Zgodnie z zapisami przywileju, mieszczanie uzyskali całkowitą władzę osądzania.

Ważniejsze jednak dla dalszego rozwoju miasta były zapisy, które w następnych latach wpływały na rozwój miasta. Książę przyznał mieszczanom, szczególnie kupcom, swobodne podróżowanie z towarami po Księstwie Mazowieckim bez uiszczania ceł. Jedynie, gdy udawali się poza granice księstwa, musieli uiścić cło koronne. Zezwolił także na wybudowanie w mieście postrzygalni i wagi.

Za korzystanie z nich miał być pobierany czynsz, który miasto musiało przeznaczać na swój rozwój. O tym, jaka korzyść płynęła z uzyskania praw miejskich, mieszkańcy przekonali się w ciągu następnych dwóch wieków.
W XV i XVI wieku Łomża była najważniejszym ośrodkiem we wschodniej części Mazowsza. Przebiegały tędy ważne szlaki handlowe - drogowe i rzeczne. Wszystkie towary podlegały cłu ziemnemu i wodnemu. Zgodnie z przywilejem miejskim, mieszkańcy Łomży nie musieli płacić ceł w granicach Księstwa Mazowieckiego.

Do najważniejszych drogowych szlaków handlowych należały te prowadzące do Brześcia Litewskiego, Wilna, Grodna oraz Prus. Przez miasto przebiegał także szlak z Poznania do Moskwy. Była to tzw. droga futrzana.

Jednakże dużo bardziej opłacalny był transport rzeczny. W "złotym okresie" Łomży znajdował się tu jeden z ważniejszych portów rzecznych, w miejscu zwanym Topisuka. Rzeką spławiano drewno, sól, zboże, łój, konopie, len, miód, skóry, ryby. W handlu eksportowym Łomży XVI wieku najważniejszą rolę odgrywało zboże. Nasze miasto było wówczas, drugim po Warszawie, największym ośrodkiem handlu zbożem na Mazowszu. Stąd wywożono je do Królewca, Elbląga, Torunia i Gdańska. To właśnie dzięki ożywionym kontaktom handlowym z tymi miastami Łomża bogaciła się i rozbudowywała.

Niestety, od początku XVII wieku miasto zaczęło chylić się ku upadkowi. Przyczyn było wiele - powodzie, pożary, zarazy i wojny, które nie omijały Łomży. W pewnym momencie mieszkało tu zaledwie kilkuset ludzi, a miasto bardziej przypominało wieś. Na szczęście, dzięki wielkiemu zaangażowaniu mieszkańców, Łomża potrafiła przetrwać te jakże trudne chwile swojej historii.

Wszyscy wiemy, że uzyskanie praw miejskich łączy się z herbem. W przypadku Łomży jest to złoty jeleń w biegu na czerwonym tle. Atoli sam wizerunek jelenia na przestrzeni lat ulegał zmianie. Pojawiał się jeleń przeskakujący przez gałązkę dębu lub wzgórza i obecnie obowiązujący, jeleń przeskakujący przez kamienie. W okresie gubernialnym władze carskie zmieniły herb Łomży, który stał się jednocześnie herbem guberni. Był to statek rzeczny, tzw. berlinka. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku, a więc w 500. rocznicę nadania praw miejskich, jeleń powrócił na łomżyński ratusz.