Jak uczyć młodych myślenia

Wydawać by się mogło, że szkoła jest najlepszym miejscem, by nauczyć myślenia. Nie sprzyja temu jednak nowa podstawa programowa. By spełnić jej wymogi, wystarczy zapamiętać treści podane na lekcji. Do myślenia nie skłaniają też egzaminy końcowe, na których wymaga się odtworzenia informacji czy zastosowania schematów. Efekt? Uczniowie słabo sobie radzą z wykorzystaniem wiedzy w praktyce.

Edward De Bono, jeden z najbardziej znanych na świecie specjalistów w zakresie rozwijania możliwości umysłu, powiedział: "Inteligencja to jest to, z czym rodzimy się. Umiejętności myślenia musimy się nauczyć". Współczesny system edukacji prowadzi do sytuacji, w której uczniowie wypadają słabo - w porównaniu z uczniami z innych krajów - w sytuacjach, w których trzeba samodzielnie i twórczo myśleć. Pozostaje zatem nauczycielom, którym zależy na rozwijaniu myślenia podopiecznych, działać czasem nawet wbrew systemowi.

Nasz mózg uczy się według pewnych zasad. Ich wykorzystanie znakomicie ułatwia uczenie się. Po pierwsze, mózg automatycznie zwraca uwagę na to, co uzna za nowe i przydatne. Nową wiedzę i umiejętności niejako dobudowuje do już istniejących. Mózg zapamiętuje informacje, którym towarzyszą emocje. Przeżywanie emocji przyjemnych skłania nasz umysł do poznawania, zapamiętywania, szukania nowych rozwiązań.

Z tego wynikają wskazówki dla nauczycieli - nim zaczną wprowadzać materiał, warto wzbudzić zainteresowanie uczniów. Następnie zaś pokazać, do czego będzie ten materiał im potrzebny oraz jak się ma on do tego, co już wiedzą i potrafią. Warto też, aby przedstawianiu nowej wiedzy i umiejętności towarzyszyły przyjemne emocje. Można je wzbudzić poprzez zaproponowanie jakiejś formy zabawy, która wymaga samodzielności i szukania twórczych rozwiązań. Pamiętajmy, że szczegóły mają sens tylko w odniesieniu do całości. Chętniej zapamiętujemy historie, a nie rozproszone fakty.

Myślenie stymulują wyzwania, stąd na zajęciach warto proponować młodym ludziom rozwiązywanie problemów. Nudne będzie dla nich przeczytanie i zapamiętanie informacji o wojnach Rzeczypospolitej w XVII w., cechach różnych stref klimatycznych czy wykonanie znanego zadania o pociągach jadących ze stacji A do stacji B. Można jednak poprosić ich o zaproponowanie hipotez wyjaśniających, dlaczego cała Europa właśnie w XVII w. stała się areną licznych wojen, jaki jest związek między zwyczajami ludzi a strefami klimatycznymi, jakie inne niż poznane na zajęciach, sposoby ustalenia, gdzie dojdzie do zderzenia pociągów, można zaproponować.

Warto też pamiętać o stymulowaniu myślenia poprzez zadawanie pytań otwartych. Nauczyciele częściej zadają pytania zamknięte np. kiedy była bitwa pod Grunwaldem? Żeby na nie odpowiedzieć, wystarczy zapamiętać informację. Pytania, jeśli mają stymulować myślenie, powinny odwoływać się do faktów, rozumienia ich, wykorzystywania wiedzy o nich w sytuacjach typowych i nietypowych, wyjaśniania przyczyn, przewidywania konsekwencji i wreszcie do oceniania ich znaczenia.

Istotne znaczenie dla uczenia myślenia ma stworzenie odpowiedniej atmosfery na zajęciach. Ważne, aby uczniowie czuli, że mają prawo do popełniania błędów. Jeśli wiedzą, że nauczyciel oczekuje od nich niestandardowych odpowiedzi, że chwali za samodzielne propozycje, to chętniej takie podają. Warto też zadbać, by uczniowie dyskutowali, zadawali sobie pytania i wspólnie szukali odpowiedzi. W ten sposób może zostać zerwany układ: wiedzący wszystko nauczyciel i uczniowie, którzy mają słuchać i odpowiadać tylko zgodnie z wymaganiami.

Pokazaniu użyteczności krytycznego i twórczego myślenia służy wykorzystywanie na zajęciach materiałów innych niż podręczniki. Teksty prasowe w bieżących wydaniach czasopism z zasady są aktualniejsze niż podręczniki, przedstawiają w ciekawszej formie interesujące treści. Korzystając z nich, uczniowie ćwiczą umiejętności krytycznego czytania, krytycznie analizują opisywane zjawiska, twórczo poszukują rozwiązań. W ten sposób przygotowują się do samodzielnego radzenia sobie w coraz bardziej złożonej rzeczywistości.