Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

„Kamienie na szaniec” Aleksander Kamiński. Zobacz opracowanie lektury: wydarzenia, bohaterowie, motywy, cytaty

Barbara Wesoła
Barbara Wesoła
Opracowanie lektury „Kamienie na szaniec” obrazującej Warszawę i życie młodych członków konspiracji podczas II wojny światowej.
Opracowanie lektury „Kamienie na szaniec” obrazującej Warszawę i życie młodych członków konspiracji podczas II wojny światowej. Canva/Red. Polska Press
„Kamienie na szaniec” to lektura, którą obowiązkowo powinni znać uczniowie szkoły podstawowej. Książka opowiadająca o losach grupy młodych przyjaciół w czasie II wojny światowej jest lekturą obowiązkową na egzaminie ósmoklasisty. Powieść opowiada faktyczne wydarzenia i doświadczenia bohaterów, opisuje ich prawdziwy wygląd, cechy, pseudonimy. Historia Rudego, Alka oraz Zośki w kontekście wojny jest autentyczna i przejmująca. Poruszane są tu tematy przyjaźni, walki oraz patriotyzmu. Co dokładnie się wydarzyło w „Kamieniach na szaniec” Aleksandra Kamińskiego? Kim jest autor utworu? Przypominamy sylwetki bohaterów najważniejsze wydarzenia, motywy i cytaty z lektury.

Spis treści

„Kamienie na szaniec”. Najważniejsze informacje o lekturze

  • Gatunek: powieść, literatura faktu
  • Rodzaj: epika
  • Czas i miejsce akcji: 1939-1943 (od lata do lata), Warszawa
  • Autor: Aleksander Kamiński pseudonim „Kamyk” napisał „Kamienie na szaniec” na podstawie autentycznych wydarzeń, w których brał udział i był świadkiem. Autor był pedagogiem, harcmistrzem, żołnierzem AK i przywódcą Szarych Szeregów.
  • Problematyka: Kamienie na szaniec to książka opowiadająca o patriotyzmie młodych ludzi, którzy walczyli o godność, wolność i tożsamość narodową. Bohaterowie, których charaktery ukształtowało m.in. harcerstwo, ale też szkoła i rodzinny dom, to nie fikcyjne postacie, ale osoby, które w latach 1939-1943 walczyli w ramach Małego Sabotażu.

„Kamienie na szaniec”. Główni bohaterowie powieści

  • Tadeusz Zawadzki, pseudonim „Zośka” – harcmistrz i komendant grup szturmowych, a także żołnierz AK. Charakteryzowała go szczupła, wysportowana sylwetka oraz delikatna, dziewczęca uroda. Miał zmysł organizacyjny i przywódczy talent. Był ambitny, inteligenty, uczuciowy i wyrozumiały. W wieku 22 lat (20 sierpnia 1943) poległ postrzelony w pierś podczas akcji. Był komendantem grup szturmowych w Warszawie.
  • Aleksy Dawidowski, pseudonim „Alek” – podharcmistrz, członek Szarych Szeregów, sierżant. Był szczupłym i wesołym młodzieńcem o niebieskich oczach i płowych włosach. Cenił szczerość i skromność. Był zakochany w Baśce (Barbarze Sapińskiej). W wieku 23 lat zginął podczas akcji odbijania „Rudego”.
  • Jan Bytnar, pseudonim „Rudy” – podharcmistrz, dowódca Hufca Południe, członek Szarych Szeregów. Był człowiekiem drobnej postury, ale jednocześnie bardzo silnym. Miał rude włosy i piegowatą cerę. Był intelektualistą z artystycznym talentem i wrażliwością. Cechowała go pomysłowość, mądrość i opanowanie. Uwielbiał gotować i majsterkować.

Inni bohaterowie wymienieni w utworze „Kamienie na szaniec”

  • Witold Bartnicki, pseudonim „Kadłubek”, uczestnik akcji pod Arsenałem, obserwował ulicę, patrząc w szybę wystawy.
  • Maciek Bittner, dowódca I kompanii batalionu „Zośka”, uciekł spod obstrzału Niemców podczas akcji czarnocińskiej.
  • Maria Dawidowska, pseudonim „Maryla”, siostra „Alka”.
  • Aleksy Dawidowski, ojciec „Alka”, aresztowany i zamordowany w czerwcu 1940 roku.
  • Leszek Domański, harcmistrz, lubiany nauczyciel geografii w gimnazjum i liceum im. Stefana Batorego, miał dobry kontakt z młodzieżą. Uczniowie woali na niego „Zeus”,
  • Urszula Głowacka-Plenkiewicz, pseudonim „Urka” lub „pani Kwaskowska” (po jednej z akcji, w trakcie której oparzyła się z kwasem); produkowała wraz z „Zośką” marmoladę,
  • Zygmunt Kaczyński, pseudonim „Wesoły”, kolega „Zośki”, znał niemiecki i był informatorem Szarych Szeregów,
  • Irena Kowalska, pseudonim „Irka”, łączniczka „Parasola”.
  • Jędrek Makulski, pseudonim „Mały”, przyjaciel „Alka”.
  • Henryk Ostrowski, pseudonim „Heniek”, harcmistrz, komendant Grup Szturmowych hufca „Praga”, aresztowany w marcu 1943 roku. Jego zapsiki, które znalazło gestapo, doprowadziły Niemców do „Rudego”.
  • Jan Rossman, „pan Janek” harcmistrz, organizował tajne nauczanie dla członków Szarych Szeregów.
  • Barbara Sapińska, „Baśka”, narzeczona „Alka, brała udział w akcjach Małego Sabotażu. Czuwała przy „Alku”, kiedy umierał.
  • Jan Wuttke, pseudonim „Czarny Jaś”, maturzysta Batorego z 1939 roku, harcmistrz, pracował przy wytwarzaniu marmolady.
  • Hania Zawadzka, siostra „Zośki”, harcmistrzyni.
  • Józef Zawadzki, ojciec „Zośki”, profesor chemii na Politechnice Warszawskiej.

O czym są „Kamienie na szaniec” Aleksandra Kamińskiego? Krótkie streszczenie lektury

Książka rozpoczyna się latem w 1939 roku, czyli krótko przed wybuchem II wojny światowej. Poznajemy trzech przyjaciół z drużyny harcerskiej („Buki”): Tadka, Aleksego oraz Jana. Chłopcy planują wyjazd na wakacje w góry. Nie udali się jednak na beztroski wypoczynek, a już 6 września byli w drodze z innymi harcerzami na wschód.

Wkrótce postanawiają jednak walczyć w Warszawie przeciwko okupantom. Młodzieńcy rozpoczynają walkę konspiracyjną. Przechodzą przez różne organizacje, aby ostatecznie znaleźć się w Szarych Szeregach. Ich wojenne pseudonimy to:

  • „Zośka”,
  • „Alek”,
  • „Rudy”.

Ich głównymi działaniami były na początku akcje Małego Sabotażu. Potem w Szarych Szeregach otrzymywali takie zadania, jak wysadzenie niemieckich pociągów z zaopatrzeniem i bronią. W swojej walce i otaczającej ich rzeczywistości chłopcy mierzą się z ogromnym ryzykiem, bólem i stratą, jak np. rozstrzelanie ojca „Alka” czy aresztowanie „Rudego”.

Skatowany podczas przesłuchań przed gestapo „Rudy” nie wydaje nazwisk swoich przyjaciół i członków organizacji. Zostaje odbity w akcji pod Arsenałem, w której ginie „Alek. Mimo operacji stan „Rudego po obrażeniach zadanych przez oprawców jest zbyt ciężki. Umiera w szpitalu 30 marca 1943 roku. Przed śmiercią prosi o odczytanie „Testamentu” Juliusza Słowackiego.

Na Szulca, który był odpowiedzialny za pobicie i ostatecznie śmierć „Rudego”, Polska Podziemna wydaje wyrok śmierci. Niemiec ginie zastrzelony przez „Zośkę”. Drugi oprawca Langer zostaje zabity kilka tygodni później.

„Zośka” nie może poradzić sobie z utratą przyjaciół. Wyjeżdża na wieś, gdzie spisuje przeżycia „Rudego” oraz wspomnienia. Tytułuje je „Kamienie rzucone na szaniec”. Pomaga mu to pozbierać się po śmierci.

Wraca do Warszawy i otrzymuje rozkaz odbicia więźniów przewożonych z Majdanku do Oświęcimia. Po sukcesie akcji Szare Szeregi ponoszą porażkę przy próbie wysadzenia pociągu z artylerią niemiecką. Ginie trzech członków tej misji. Ostatnia akcja „Zośki” to wysadzenie posterunku w Sieczychach. Cel akcji został osiągnięty, ale niestety Tadeusz Zawadzki został śmiertelnie postrzelony.

Skąd się wziął tytuł książki „Kamienie na szaniec”?

Na łożu śmierci „Rudy” prosił przyjaciela o recytowanie wiersza Juliusza Słowackiego „Testament”. „Zośka”, który po śmierci przyjaciół spisał swoje wspomnienia, opatrzył je frazą „Kamienie rzucone na szaniec”. To stało się inspiracją dla ostatecznego tytułu książki Aleksandra Kamińskiego. Oto ważny dla kontekstu fragment „Testamentu” Słowackiego:

„Lecz zaklinam: niech żywi nie tracą nadziei
I przed narodem niosą oświaty kaganiec;
A kiedy trzeba, na śmierć idą po kolei,
Jak kamienie, przez Boga rzucane na szaniec!”

Mały sabotaż na przykładzie lektury „Kamienie na szaniec”

Działalność Małego Sabotażu polegała na utrudnianiu działań okupanta, dodawaniu wiary ludności cywilnej, że Polska się nie poddała oraz pokazywanie Niemcom, że Polska nie została pokonana, bo istnieją siły podziemne, które przygotowują się do dalszej walki. W „Kamieniach na szaniec” pokazane zostały następujące akcje Małego Sabotażu:

  • Dolepianie do plakatów mówiących o utworzeniu Generalnej Guberni słów: „Marszałek Piłsudski powiedziałby: A my was w dupie mamy!”;
  • Upominanie warszawskich fotografów, którzy obsługiwali Niemców i wystawiali w gablotach ich zdjęcia, a także wybijanie szyb w zakładach tych fotografów;
  • Zniechęcanie ludzi do chodzenia na niemieckie filmy do kin poprzez pisanie na murach hasła „Tylko świnie siedzą w kinie” lub wrzucania do kin gazu;
  • Ośmieszanie Hitlera przez kopiowanie plakatów „Führer powiedział…”; z przekręconymi, innymi wypowiedziami np. przyznającymi się, że Niemcy przegrywają.
  • Bojkotowanie Paprockiego (właściciela restauracji, który pomagał rozprowadzać niemieckie czasopisma) poprzez m.in. upominanie, wybijanie szyb, uprzykrzanie codziennego życia (wystosowanie ogłoszenia, że Paprocki sprzedaje tanio słoninę lub węgiel), zawieszenie klepsydry z informacją o jego śmierci;
  • Zachęcanie do wolnej pracy w fabrykach niemieckich poprzez malowanie na murach fabryk żółwia;
  • Zrywanie niemieckich flag;
  • Wieszanie polskich flag w dni świąt narodowych;
  • Podłączenie do niemieckich megafonów i wyemitowanie fragmentu polskiego hymnu narodowego;
  • Rozpowszechnianie symbolu Polski Walczącej (kotwicy).

Wybrane cytaty z lektury „Kamienie na szaniec”

  • „Tak oto bezgraniczna wiara młodości: wiara w siebie samych, wiara w naród, wiara w słuszność polskiej sprawy i w najwyższą sprawiedliwość – kazała tym młodym ludziom traktować całą otaczającą ich rzeczywistość jako coś bardzo nierealnego i przejściowego”.
  • „Życie byłoby nędzne i zawstydzające – mówił „Rudy” – gdybyśmy skupiali się tylko na przygotowaniu do zadań jutra, a nie brali udziału w walce już dziś. Ale życie byłoby głupie i bezsensowne, gdybyśmy żyli tylko walką dzisiejszą, a nie przygotowywali się do jutra. Zaś przygotowanie jutra to nie jeden tor, to dwa tory: szkolenie żołnierskie do jawnej walki żołnierskiej i szkolenie się naukowe, zawodowe, społeczne do pracy cywilnej w Polsce. Mam odwagę powiedzieć, że moją osobistą ambicją jest nie tylko bicie rekordów w Małym Sabotażu, chcę także kiedyś bić rekordy jako technik i człowiek. Żeby ruszyć z miejsca tę przeklętą bryłę świata, żeby dopomóc do nadrobienia tych przeklętych zapóźnień nad Wisłą”. „Ambicji, i to mocnej ambicji, nigdy tym młodym ludziom nie brakowało”.
  • „Samotność, częsta towarzyszka wewnętrznej siły człowieka – przyciąga i zniewala otoczenie”
  • „Tylko odwaga i zdecydowanie połączone ze spokojem i trzeźwością dają powodzenie”.
  • „Umiejętność znoszenia niepowodzeń jest wielką i ważną umiejętnością. Oczywiście, jeśli towarzyszy jej zdolność i chęć do wyciągania nauki z porażek”.
  • „Kończy się w tym miejscu opowieść, choć walka toczy się dalej. Nieubłagana sprawiedliwość powoli, lecz nieodwołalnie zbliża karzącą dłoń ku gardłom zbrodniarzy świata. We krwi i męce tworzenia rodzi się polski świat Jutra, zamglony chaosem chwili. Walka trwa. Trzeba przerwać tę opowieść. Opowieść o wspaniałych ideałach braterstwa i służby, o ludziach, którzy potrafią pięknie umierać i pięknie żyć”.

Motywy w lekturze

  • Patriotyzm – miłość do ojczyzny, duma z bycia Polakami, szacunek do kraju, pragnienie ochrony kraju i tożsamości narodowej.
  • Młodość i dojrzewanie – przemiana głównych bohaterów z beztroskich absolwentów szkoły średniej w silnych, odważnych mężczyzn.
  • Przyjaźń – główni bohaterowie są wobec siebie lojalni, ufają sobie i są gotowi oddać za siebie życie.
  • Walka i wojna – zaangażowanie w odzyskanie wolności w swoim własnym kraju, kreatywne, odważne akcje mające na celu osłabienie okupanta.
  • Poświęcenie – ryzykowanie życia dla przyjaciół, akcje małego sabotażu, odzyskanie wolności głównym celem, kosztem nauki, szukania poczucia bezpieczeństwa.

Inne: motyw śmierci, motyw okupacji niemieckiej, Niemców w okupowanej Warszawie, motyw brutalnego przesłuchania, miłości Alka do Baśki czy też nadziei, heroizmu, walki o lepsze jutro.

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wideo

Materiał oryginalny: „Kamienie na szaniec” Aleksander Kamiński. Zobacz opracowanie lektury: wydarzenia, bohaterowie, motywy, cytaty - Strefa Edukacji

Wróć na wspolczesna.pl Gazeta Współczesna