Pandemia podkopała transplantologię. Jakich narządów przeszczepia się najwięcej?

10 maja z lotniska w Suwałkach wystartował samolot, który przetransportował do Wrocławia serce, które zostało wszczepione w tamtejszym ośrodku transplantacyjnym. Podobna sytuacja miała miejsce parę dni wcześniej, gdy po serce do transplantacji do Białegostoku przyleciał samolot z Austrii. Takie transporty organów nie zdarzają się często, a w dobie pandemii stały się jeszcze rzadsze.

Zobacz:

W 2020 r., kiedy wybuchła pandemia koronawirusa, w całej Polsce przeszczepiono 1180 narządów od zmarłych dawców. Rok wcześniej takich przeszczepów dokonano 1473 razy. Mniej transplantacji przeprowadzono też po pobraniu organów od żywych dawców: w roku pandemii zanotowano 59 przeszczepów, zaś rok wcześniej - 73. Pierwsze miesiące 2021 roku również nie nastrajają transplantologów optymistycznie. Każdy miesiąc to co najmniej kilkanaście transplantacji mniej niż przed pandemią.

Jak wygląda sytuacja polskiej transplantologii? Rozmawialiśmy o tym z prof. Markiem Gacko z Kliniki Chirurgii Naczyń i Transplantacji Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, podlaskim konsultantem ds. transplantologii.

Jak pandemia wpłynęła na transplantologię?

Transplantologia nie upadła zupełnie, ale niestety, pandemia to okres, kiedy pewne ograniczenia zostały nałożone na nią i to odbiło się na liczbie przeprowadzanych transplantacji. Na razie trudno ocenić, jak będzie dalej. Musimy jeszcze odczekać i może po wakacjach pewne kwestie się wyklarują. Miejmy nadzieję, że transplantologia odżyje.

Więcej jest biorców czy dawców narządów?

Zdecydowanie więcej jest biorców. I to nie jest problem tylko Polski. Na całym świecie zawsze jest więcej osób zakwalifikowanych do transplantacji niż możliwości jej przeprowadzenia.

Jakie narządy są najczęściej pobierane?

Najczęściej pobiera się nerki i wątrobę. Następnie serce, płuca, trzustkę czy rogówkę. W pewnych sytuacjach pobiera się też naczynia od dawców. Często jest tak, że od jednego zmarłego dawcy pobieramy kilka narządów. Mówimy wtedy o dawstwie wielonarządowym. Staramy się pobrać jak najwięcej narządów od zmarłego, by pomóc oczekującym biorcom. Zdarzają się też przeszczepy ręki czy twarzy, choć to rzadkie przypadki.

Jakie narządy można pobrać od żywych osób?

Są to narządy parzyste, czyli nerki. Lub ewentualnie wątroba, którą możemy pobrać w części. Jednak zdecydowanie więcej narządów pobiera się od dawców zmarłych.

Jakie warunki muszą zostać, spełnione, aby od osoby zmarłej można było pobrać narządy?

Mamy ściśle określone wytyczne, które to regulują i o których można by długo rozmawiać. Najogólniej mówiąc, pobrać możemy narząd, który funkcjonuje, a więc jest zdrowy. Drugą istotną kwestią jest brak sprzeciwu w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów.

Załóżmy, że zmarły nie wniósł takiego sprzeciwu za życia, ale jego rodzina nie wyraża zgody na pobranie narządów. Co wtedy robią transplantolodzy?

Jeżeli rodzina wyraża kategoryczny sprzeciw, wówczas odstępuje się od pobrania narządów, mimo że zgodnie z prawem można byłoby jednak te narządy pobrać. Jedyną wykluczającą prawnie przesłanką odstąpienia od pobrania narządów jest sprzeciw zgłoszony w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów. Niemniej lekarze zdecydowanie liczą się z wolą rodziny i nie pobierają narządów, jeśli ona sobie tego nie życzy.

Czy rodziny często sprzeciwiają się pobraniu narządów od ich bliskich zmarłych?

Mamy coraz mniej takich sprzeciwów. Także, na szczęście, to się zmienia. Obecnie nie ma jakichś oficjalnych sprzeciwów ze strony różnych instytucji, choćby np. Kościoła. Wręcz przeciwnie. Kościół, nie tylko rzymskokatolicki, popiera transplantacje, postrzegając je jako szlachetny dar wobec tych, którzy pozostają na ziemi. Oczywiście, sprzeciwy rodziny zdarzają się. Wtedy próbujemy ją przekonać, uświadomić. Dane odnośnie liczby sprzeciwów wniesionych za życia, które figurują w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów, pokazują nam, że tych osób nie ma tak dużo.

W Białymstoku nie mamy ośrodków, w których dokonuje się transplantacji serca. Natomiast, zdarzają się sytuacje, gdy serca od zmarłych na Podlasiu osób są transportowane do innych regionów, jak choćby ostatnio z Białegostoku i Suwałk. Często mamy do czynienia z takimi przypadkami?

Tego typu sytuacje zdarzają się od dawna. To nie są odosobnione przypadki. I dotyczą nie tylko serca. Przypomnijmy, że w Białymstoku dokonuje się transplantacji jedynie nerek i rogówki. Pozostałe narządy są transportowane do innych ośrodków w kraju.

Skąd wiadomo, kto powinien w pierwszej kolejności otrzymać narząd, skoro listy oczekujących są długie?

Jest to ściśle regulowane. Muszą być spełnione określone warunki – wedle skali i punktacji – które decydują, kto otrzyma narząd. Poltransplant w Warszawie przygotowuje listę oczekujących. Najpierw pobierane są węzły chłonne i wysyła się do Warszawy w celu oceny, jak wyglądają antygeny. Biorca dobierany jest na zasadzie najlepszej zgodności. Tu nie ma jakiejkolwiek dowolności. Oczywiście, zdarzają się sytuacje nagłe, jak np. w przypadku serca, ale wszystkie pozostałe decyzje o transplantacji są bardzo ściśle regulowane na podstawie określonej skali.

Czy biorca musi do końca życia przyjmować leki przeciw odrzutom?

Tak, oczywiście. Leki immunosupresyjne należy przyjmować do końca życia. Jedynie w przypadku bliźniąt jednojajowych odstępuje się od tego, ale to są niezwykle rzadkie przypadki.

Podlaskie ośrodki dokonujące transplantacji:

Transplantacja nerki

• Klinika Chirurgii Naczyń i Transplantacji Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku
  ul. M. Skłodowskiej-Curie 24a, 15-276 Białystok
• I Klinika Nefrologii i Transplantologii z Ośrodkiem Dializ Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku
  ul. Żurawia 14, 15-540 Białystok

Transplantacja tkanek oka

Klinika Okulistyki
Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Białymstoku
ul. M.Skłodowskiej-Curie 24A
15-276 Białystok