Pokłonili się Trzej Królowie - tradycja tego święta sięga III wieku

6 stycznia Kościół obchodzi jedno z ważniejszych świąt roku liturgicznego - uroczystość Objawienia Pańskiego, znane w Polsce pod zwyczajową nazwą święta Trzech Króli.

Pierwsze wzmianki o święcie Trzech Króli pochodzą z III w. Już we wczesnym średniowieczu przyznawano mu wysoką rangę. Nazywano je greckim terminem epifania, oznaczającym objawienie się Boga w Chrystusie. Wydarzenie, jakim było pojawienie się Trzech Mędrców przy narodzeniu Dzieciątka, opisuje Ewangelia Mateusza: „Gdy zaś Jezus narodził się w Betlejem, w Judei, za panowania króla Heroda, oto Mędrcy ze Wschodu przybyli do Jerozolimy i pytali: Gdzie jest nowo narodzony król żydowski? Ujrzeliśmy bowiem jego gwiazdę na Wschodzie i przybyliśmy oddać Mu pokłon. Skoro to usłyszał król Herod, przeraził się, a z nim cała Jerozolima. Zebrał więc wszystkich arcykapłanów i uczonych ludu i wypytywał ich, gdzie ma się narodzić Mesjasz. Ci mu odpowiedzieli: W Betlejem judzkim, bo tak napisał Prorok. (Mt 2, 11)

Mędrcy, ciągle prowadzeni przez gwiazdę, dotarli do Betlejem. Weszli do domu i zobaczyli Dziecię i Matkę Jego, Maryję! Upadli na twarz i oddali Mu pokłon. I otworzywszy swe skarby, ofiarowali Mu w darze: złoto, kadzidło i mirrę.” (por. Mt 2, 11)

Mędrców czy Magów utożsamiano z władcami starożytnego świata, którzy jak uważa Mateusz, przybyli ze „Wschodu”, czyli - jak rozumiano za czasów Chrystusa - z obszarów na wschód od Jordanu, czyli z Arabii, Mezopotamii, Persji lub Indii.

Tekst Pisma Świętego nie podaje, ilu przybyszów ze Wschodu poszukiwało Betlejem. Ponieważ złożyli Dzieciątku trzy dary, rozpowszechniło się mniemanie, że mędrców było trzech. W XI w. zyskują imiona: Kacper, Melchior i Baltazar.

Średniowieczni badacze Pisma Świętego nie mogli dokładnie określić geograficznego wschodu, skąd przybyli mędrcy. Najwybitniejszy teolog wczesnego chrześcijaństwa - Klemens z Aleksandrii (zm. 215 r.) uważał, że przybyli oni z Persji, Justyn Męczennik (zm. 167 r.) wywodził ich z Arabii. Natomiast Sicord z Cremony, żyjący w drugiej połowie XII wieku, uważał, że władców było trzech, gdyż Chrystus pragnął odebrać hołd od potomków trzech synów Noego: Chama, Sema i Jafeta, którzy byli przedstawicielami ludów zamieszkujących trzy ówcześnie znane kontynenty: Europę, Azję i Afrykę.

Zainteresowanie pochodzeniem mędrców i tym, skąd przybyli, przejawiali też w średniowieczu geografowie i podróżnicy. Marco Polo w swoim Opisaniu Świata podaje, że wywodzili się z Persji. W ilustrowanym atlasie świata, wykonanym przez kartografów z Majorki około 1375 roku dla króla Francji, Karola V Mądrego, w głębi Azji została zaznaczona kraina o nazwie Tarssia, z której wyruszyli Trzej Królowie, prowadzeni przez gwiazdę.

Ile lat mieli królowie? Początkowo nie różnili się między sobą. Ale od V wieku zaczęto ich przedstawiać w różnym wieku. W sztuce bizantyjskiej, na wielu obrazach, pierwszy z nich był brodatym mężczyzną, drugi w średnim wieku, ostatni zaś młodzieńcem. Często najstarszy król zdejmuje z głowy koronę, tym samym w małym Jezusie uznając władcę potężniejszego od siebie. Naczynia, w jakich Kacper, Melchior i Baltazar niosą swe dary, przypominają kształtem naczynia liturgiczne: kielichy mszalne, albo puszki na komunikanty, a niekiedy także relikwiarze. Z czasem królowie przybywali do Betlejem z dużym orszakiem sług, ubrani w bogate szaty z końmi lub wielbłądami.

Trzech Króli uważano też często za przedstawicieli trzech ras ludzkich: białej, żółtej i czarnej. Najstarszy miał jasną cerę, król w średnim wieku był śniady, a najmłodszy miał skórę barwy brunatnej. Od wieku XVI najmłodszy z nich był ukazywany jako Murzyn.

Każdy z Królów przyniósł Nowonarodzonemu dary. Dzisiaj też jest tradycja, że gdy idzie się z pierwszą wizytą do dziecka, przynosi się upominki. Jezusowi Kacper ofiarował kadzidło - symbolizujące Jego boskość. Melchior w darze przyniósł złoto symbolizujące królewskość. Zaś Baltazar mirrę, jako symboliczną zapowiedź męczeńskiej śmierci.

Kult Trzech Mędrców był bardzo popularny w Polsce. Wystawiano pod ich wezwaniem kościoły, m.in. w Gietrzwałdzie czy ołtarze, jak np.: w Świętej Lipce czy na Jasnej Górze. Na przełomie XV i XVI wieku utrwalił się zwyczaj poświęcania w dniu Trzech Króli kadzidła i złota, a od XVII wieku także kredy. W Polsce, jako w jednym z niewielu krajów, istnieje zwyczaj wypisywania na drzwiach wejściowych do domów katolickich pierwszych liter - inicjałów imion Trzech Króli.

Niegdyś, w dniu Trzech Króli, poświęconym kadzidłem okadzano obory, a po obiedzie roznoszono ciasto z jednym migdałem w środku. Kto go wyciągnął, był migdałowym królem, co wróżyło mu szczęście na Nowy Rok.