Pominięcie w testamencie. Zachowek chroni osoby najbliższe

Jeśli ktoś zostanie pominięty w testamencie, to nie oznacza całkowitego wydziedziczenia. Niedoszły spadkobierca ma bowiem prawo do zachowku. Zachowek, ograniczając ostatnią wolę spadkodawcy ma za zadanie chronić interesy majątkowe najbliższych krewnych spadkodawcy.

Zachowek przysługuje ściśle określonemu kręgowi osób, a jego wysokość zależy od osoby spadkobiercy oraz dokonanych przez spadkodawcę darowizn, zapisów i poleceń. Jeżeli nie otrzymaliśmy należnego nam zachowku, możemy wnieść do sądu pozew.

Komu przysługuje zachowek

Uprawnieni do zachowku są tylko najbliżsi krewni zmarłego tj.:

- małżonek,
- dzieci (bądź ich dzieci, czyli wnuki, jeśli ich rodzic nie dożył chwili otwarcia spadku będący dzieckiem spadkodawcy zmarli), a także
- rodzice.

Te osoby, mają prawo do zachowku, jeżeli spełniają dodatkowy warunek, tzn. "byliby powołani do spadku z ustawy". Oznacza to, że prawa do zachowku nie ma:

- małżonek spadkodawcy będący z nim w separacji sądowej,
- osoby, które zostały uznane za niegodne,
- osoby które zrzekły się dziedziczenia i ich zstępni, chyba że w umowie o zrzeczeniu się dziedziczenia - odnośnie zstępnych - postanowiono inaczej,
- osoby, które odrzuciły spadek z ustawy,
- osoby wydziedziczone.

Prawa do zachowku nie mają również rodzeństwo i zstępni rodzeństwa, a także dziadkowie spadkodawcy i ich zstępni.

Wartość przedmiotu sporu

W uzasadnieniu pozwu należy przedstawić okoliczności dotyczące spadkobrania, czyli ilość spadkobierców, zasady rozrządzenia majątku, wysokość udziałów spadkowych.

Niestety należy również przedstawić wyliczenia związane z wysokością zachowku:

- wysokość udziału,
- wartość majątku - w oparciu np. o dokumenty ubezpieczeniowe lub złożyć wniosek o wyjawienie majątku spadkowego, w celu dokonania jego wyceny przez biegłego,
- wyliczenie zachowku.

Chcąc ocenić wartość majątku, do pozwu załączamy wszystko, co pozwoli ją ocenić. Należny zachowek stanowi wartość przedmiotu sporu. Zachowek wynosi połowę wartości udziału spadkowego, jaki by przypadał uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym. Jeżeli uprawniony do spadku jest małoletni albo trwale niezdolny do pracy, zachowek wynosi 2/3 wartości tego udziału.

Przy wyliczaniu udziału, jaki przypadałby uprawnionemu do zachowku, gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego, bierze się pod uwagę wszystkich spadkobierców ustawowych, również spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili.

Natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.

Zaliczenie darowizny na zachowek

Osoba ubiegająca się o zachowek musi pamiętać, że na zachowek zalicza jej się wszystko to, co otrzymała od spadkodawcy - zarówno w formie darowizny przed śmiercią, jak i w formie zapisu, bądź polecenia w testamencie.

Uprawnionym dzieciom spadkodawcy do zachowku zalicza się koszty wychowania oraz wykształcenia, które poniósł spadkodawca, jeśli przekroczyły przeciętną wartość w danym środowisku. Natomiast uprawnionymi do zachowku wnukom na poczet zachowku zalicza się darowizny udzielone ich rodzicom.

Nie dolicza się tylko drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych, np. ślubnych prezentów (chyba że chodzi np. o brylanty, auto czy cenne dzieła sztuki).

Gdy uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek także darowiznę uczynioną przez spadkodawcę wstępnemu uprawnionego (rodzicowi).
Termin na dochodzenie roszczenia

Dochodzić swoich praw do zachowku można w ciągu pięciu lat (do 23 października 2011 r. okres roszczenia wynosił trzy lata) licząc od ogłoszenia testamentu lub otwarcia spadku. Po tym czasie, roszczenie się przedawnia.

Wpis sądowy

Wpis sądowy wynosi 5 proc. wartości przedmiotu sporu. Należy go zaokrąglić do pełnego złotego w górę. Wpisu należy dokonać wraz z wniesieniem powództwa - w formie znaków sądowych (do 2.000 zł) lub wpłatą w kasie sądu lub przelewem na rachunek sądowy.

Do pozwu należy dołączyć dowód uiszczenia wpisu.

Oczywiście, jak w każdym postępowaniu sądowym, jeśli nasza sytuacja finansowa nie pozwala na ponoszenie kosztów związanych z procesem (uiszczenie wpisu, opłata biegłego sądowego) można ubiegać się o zwolnienie z obowiązku ponoszenia kosztów sądowych.

Miejsce wniesienia pozwu

Sądem właściwym do wniesienia pozwu o zachowek jest wyłącznie sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.

Jeżeli miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, właściwy jest sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część.