Pytanie do specjalisty. Jak żyć z alergią?

Profesor Zenon Siergiejko jest kierownikiem Samodzielnej Pracowni Diagnostyki Układu Oddechowego i Bronchoskopii Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Oto zapis audycji.

Co to jest alergia?

- To pojęcie wprowadzone w starożytności - oznaczało odmienną (czyli inną niż u osób zdrowych) reakcję na substancje z otoczenia. Ta nieprawidłowa reakcja może dawać objawy ze strony nosa, gardła, układu oddechowego, pokarmowego, skóry, a nawet układu nerwowego.

Współcześnie alergią określa się nieprawidłową reakcję immunologiczną na substancje nas otaczające. Trzeba jednak odróżnić alergię od nietolerancji, która może dotyczyć np. za wysokiego dawkowania jakiejś substancji. Alergia to zawsze nieprawidłowa reakcja obronna organizmu na otaczające nas substancje, nie tylko te szkodliwe. Np. większość ludzi cieszy się wiosną z zapachu kwitnących roślin, a chorzy na pyłkowicę cierpią w tym czasie najbardziej. Alergia nie jest też chorobą sezonową, reagować nieprawidłowo na różne substancje można cały rok.

Kto najczęściej choruje?

- Osoby o cechach atopowych - czyli mające wrodzoną skłonność organizmu do produkowania nadmiernej ilości przeciwciał IgE skierowanych głównie przeciwko otaczającym nas alergenom. Z badań wynika, że atopia występuje u ponad 40 proc. ludzi, czyli niemal co drugi człowiek ma skłonność do nieprawidłowych reakcji na otaczające nas alergeny.

Osoby o takich skłonnościach mogą wcale nie odczuwać dolegliwości, ale mogą też w odpowiednich warunkach, przy narażeniu na alergeny, zachorować na jedną z chorób alergicznych: astmę oskrzelową, alergiczny nieżyt nosa, wstrząs anafilaktyczny, atopowe zapalenie skóry, alergie pokarmowe.

Czy dla chorych na pyłkowicę zaczął się już ten najtrudniejszy okres w roku?

- Wiosna to okres gdy ok. 20 proc. ludzi zaczyna mieć dolegliwości związane z pyłkami. Pyłki leszczyny już są w naszym otoczeniu, ona zaczyna kwitnąć w lutym, zwłaszcza gdy są cieplejsze dni. Pod koniec marca zacznie pylić olcha, w kwietniu - brzoza. To trzy rośliny, które najczęściej dokuczają uczulonym, bo wytwarzają bardzo drobne pyłki, które z wiatrem mogą być przenoszone na duże odległości. Np. pyłki sosny są ciężkie, opadają blisko drzewa, i tylko bezpośrednie przebywanie w jego sąsiedztwie jest niebezpieczne. Pyłki brzozy mogą wywoływać objawy nawet kilka kilometrów od drzewa.

Czy to prawda, że alergikiem można zostać w każdym wieku?

- Alergikiem tak, ale atopikiem raczej nie. Atopia to cecha genetyczna człowieka, czyli zakodowane pewne skłonności. Alergia to sytuacja, gdy osoby z atopią mają konkretne dolegliwości. Gdy ktoś, kto ma podłoże atopowe zaczyna się stykać z substancjami, na które jego organizm będzie reagował nieprawidłowo, zaczyna nabywać uczulenia. Może być np. tak, że weterynarz atopik uczula się z czasem na sierść zwierząt czy lateks. Wcześniej mógł nie stykać się z takimi substancjami, myślał że jest zdrowy i nagle ma objawy alergiczne.

Co nas najczęściej uczula?

- Najczęściej uczulają nas roztocza kurzu domowego - ok. 18 proc. ludzi. Najwięcej roztoczy jest w pościeli, niezależnie od tego, czy ją wymieniamy. Pożywką jest dla nich nasz naskórek, który złuszcza się w ciągu nocy.

Roztocza lubią też ciepło i wilgoć, są dwa miesiące w roku, gdy wzrasta ich liczba: to kwiecień, gdy zaczyna się robić cieplej, i wzrasta wilgoć, i wrzesień, gdy zaczyna się okres grzewczy.

Jakie mogą być objawy alergii?

- Bardzo różne, zależy od tego, gdzie zachodzi reakcja. To przy alergenach wziewnych katar, kichanie, wyciek z nosa, świąd nosa, i w efekcie jego niedrożność. Przy chorobach związanych z pyleniem najczęściej jest świąd oczu i zaczerwienienie spojówek. Alergie w wieku dziecięcym są najczęściej związane z układem pokarmowym, gdy dziecko jest przestawiane z karmienia mlekiem matki na mleko krowie. Pojawiają się biegunki, wzdęcia, a potem zmiany na skórze, na początek na policzkach, potem na całej skórze.

Czym jest astma?

- Gdy w wyniku uczulenia nos staje się niedrożny i oddychamy ustami, wtedy pyłki i roztocza dostają się do niższych części dróg oddechowych i rozwija się astma. To najcięższa choroba zapalna, związana z układem oddechowym. Objawia się kaszlem, dusznością, świstami w klatce piersiowej. Często mylona jest z infekcjami i niewłaściwie leczona, choć przyczyną jest alergia.

Objawy astmy nasilają się zwłaszcza w nocy i podczas wysiłku fizycznego w dzień. Na szczęście dzisiaj astmę potrafimy skutecznie leczyć, nie jest już przyczyną przechodzenia na rentę, jak to było jeszcze 20 lat temu.

Jak należy diagnozować alergie?

- Najważniejszy jest wywiad z pacjentem, dotyczący objawów choroby. Najłatwiej zdiagnozować uczulenie na pospolite alergeny, gorzej gdy uczulają substancje, które rzadko dotyczą innych osób, np. pewne składniki protez zębowych.

Wtedy diagnostyka, choć oczywiście jest możliwa, staje się bardzo droga. Aby zdiagnozować alergię stosuje się testy skórne i z krwi. Są też testy prowokacyjne, którymi posługujemy się wówczas, gdy chcemy sprawdzić, czy dodatni wynik testów skórnych świadczy o przyczynowej roli danego alergenu w wywoływaniu np. objawów astmy.

W diagnozowaniu astmy pomaga spirometria. Dokładna diagnostyka to domena alergologów. Trzeba doświadczenia, aby wyciągnąć z wyników badań odpowiednie wnioski, wiedzieć jak je zinterpretować.

Czy w przypadku uczulenia np. na sierść psa warto go mieć, aby się na ten alergen uodpornić?

- Odczulanie to jest wprawdzie działanie podobnym czynnikiem jak ten, na który jesteśmy uczuleni, ale w immunoterapii są to zazwyczaj alergoidy czyli substancje pozbawione właściwości wyzwalających reakcje alergiczne, za to pobudzające komórki budujące tolerancję w organizmie. Dlatego raczej nie polecam kupowania psa, aby się odczulić na jego sierść.

Czy można skutecznie zapobiegać alergii?

- Najlepszym sposobem jest unikanie alergenu, czyli substancji o której wiemy, że jesteśmy na nią uczuleni.

A czy wychowywanie dziecka w niezbyt sterylnych warunkach, pozwalanie mu na brudzenie się, kontakty ze zwierzętami może zapobiec wystąpieniu u niego alergii w przyszłości?

- Były badania na ten temat, niestety nie potwierdziły jednoznacznie wyników wstępnych które sugerowały, że tak może być. Teoria higieniczna astmy nie potwierdziła się w badaniach na dużej grupie. Czyli to, że nadmierna higiena może sprzyjać chorobom alergicznym nie do końca się potwierdza.

Jak wygląda leczenie alergii?

- Leczenie jest złożone, ma obniżać reakcję i zwiększać tolerancję na substancje, których nie tolerowaliśmy. Chodzi o to, aby zapobiec coraz cięższym postaciom choroby, np. rozwojowi astmy. Z kolei chory na astmę ma zazwyczaj kilka inhalatorów, ma leki na stałe i ma ratunkowy, który rozszerza oskrzela w razie potrzeby.

Przyczynową metodą leczenia chorób alergicznych jest też odczulanie (immunoterapia), które ma zapobiec dalszym etapom rozwoju choroby alergicznej. Immunoterpia zazwyczaj trwa długo, 3-5 lat. Immunoterapia na jad owadów żądlących jest jedyną metodą zapobiegania powikłaniom w postaci wstrząsu anafilaktycznego, który może doprowadzić do śmierci. Ciągle trwają też poszukiwania nowych, coraz skuteczniejszych leków w leczeniu alergii.

Prof. Zenon Siergiejko w piątek, 1 marca w godz. 13.30-14.30 będzie telefonicznie odpowiadać na pytania naszych Czytelników związane z alergią pod bezpłatnym nr telefonu 800 127 067.