Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

Stanisław Bukowski. To on zbudował miasto na nowo (wideo)

(art)
Stanisław Bukowski w trakcie inspekcji zniszczonego Pałacyku Gościnnego.
Stanisław Bukowski w trakcie inspekcji zniszczonego Pałacyku Gościnnego. Władysław Paszkowski, 1948, ze zb. Joanny Łempicki
Odbudował Pałac Branickich i dokończył kościół św. Rocha. Białystok zawdzięcza mu też pierwszy powojenny plan zabudowy.

Są lata głębokiego PRL-u. Do sklepu ze sprzętem RTVwchodzi mężczyzna. Mówi ekspedientowi, że chce kupić odbiornik radiowy. Po krótkiej prezentacji różnych modeli ekspedient pyta niezdecydowanego klienta o to, który odbiornik wybiera. Ten wypala: "Jedynym kryterium przesądzającym o kupnie będzie możliwość odbioru stacji Wolna Europa“. Wsklepie było mnóstwo ludzi. Wtamtej epoce za takie żarty można było trafić za kraty. Taki jednak był Stanisław Bukowski - nieprzewidywalny, inteligentny i z poczuciem humoru. Był jednym z najbardziej znanych białostockich architektów. Zasłynął przede wszystkim pracą przy odbudowie Pałacu Branickich.

Budynki, które odbudował Stanisław Bukowski:

Stanisław Bukowski urodził się 21 stycznia 1904 roku w Rypinie (woj. kujawsko-pomorskie), jako drugi spośród czwórki dzieci Antoniego i Leokadii z Mielczarskich. Rodzina przeprowadziła się do Warszawy, a w 1922 roku Stanisław wstąpił na Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej. Studia ukończył dopiero w 1933 roku, bo jak sam podkreślał "delektował się architekturą“ podczas licznych podróży zagranicznych.

Pierwsze szlify w projektowaniu zdobył podczas praktyk w biurze prof. Czesława Przybylskiego. Wramach stypendium udał się w podróż po Europie, a później pracował jako asystent na uczelni. Przełom w jego karierze nastąpił w 1936 roku, kiedy na zaproszenie znanego w środowisku architektów Romualda Gutta przyjechał do Wilna. Otrzymał tu posadę w miejskim biurze urbanistycznym. Przed młodym architektem od razu stanęło nie lada zadanie: miał uczestniczyć w tworzeniu nowej aranżacji wileńskiego placu Katedralnego. Była to jedna z najważniejszych w tamtych czasach inwestycji w mieście i budziła ogromne zainteresowanie. Architekt wbił kij w mrowisko, bo zamiast podzielanego powszechnie pomysłu budowy prostokątnego placu otoczonego rzeźbami, proponował wprowadzenie w to miejsce zieleni. Mimo kontrowersji zarząd miejski zdecydował się na realizację projektu.

Po placu, Bukowski stworzył projekt mauzoleum grobów królewskich w katedrze wileńskiej oraz uczestniczył z Guttem w realizacji szkoły powszechnej i stadionu sportowego.

Projektował też prywatne wille. Z roku na rok stawał się coraz bardziej znanym architektem. Zmiany nie omijają też jego życia osobistego. To w Wilnie poznał przyszłą żonę - Placydę Siedlecką, absolwentkę malarstwa na wydziale sztuk pięknych. Za jej namową, zaraz po II wojnie światowej trafił zresztą do Białegostoku, rodzinnego miasta Placydy. Początkowo zamieszkiwali w jednym z budynków przedwojennej kolonii urzędniczej przy ul. Świętojańskiej. Natomiast miasto było w kompletnej ruinie. Rynek Kościuszki był jednym wielkim pustym placem, wokół którego leżały resztki spalonych kamienic. Cudem uratowały się tylko świątynie - katedra, niedokończony kościół św. Rocha i cerkiew św. Mikołaja.

Stanisław Bukowski zajął się tworzeniem projektów odbudowy i rekonstrukcji zniszczonych zabytków. Najpierw pracował na zlecenie ministerstwa kultury. Natomiast na zlecenie parafii dokończył budowę kościoła św. Rocha. W1948 roku wspólnie z Władysławem Paszkowskim (pierwszym powojennym wojewódzkim konserwatorem zabytków) założył niewielką Pracownię Konserwacji Zabytków Architektury.

Dwa lata wcześniej Bukowski rozpoczął pracę nad swym największym dziełem - odbudową Pałacu Branickich. Rezydencja i jej otoczenie zniszczone były niemal w 70 procentach. Odbudowa trwała do 1955 roku. Bukowski był jej kierownikiem, chociaż nie przez cały okres. Usunięto go z tej funkcji po tym jak wyraził sprzeciw wobec planów przekształcenia pałacu w uczelnię. Wuznaniu zasług, pracownicy warszawskiego oddziału PKZwyrzeźbili popiersie architekta. Chcieli umieścić je na szczycie pałacu (od strony ogrodu), lecz sprzeciwiły się ówczesne władze miasta. Dopiero w 1957 roku rzeźbę potajemnie przetransportowano do Białegostoku i ustawiono. Można ją podziwiać do dziś.

Oprócz pałacu, Bukowski zajmował się też odbudową innych cennych XVIII-wiecznych zabytków, które związane były z mecenatem Branickich. Chodzi m.in. o Zbrojownię (obecnie Archiwum Państwowe), kamienicę przy ul. Sienkiewicza 2 (obecnie Centrum Astoria) czy Pałacyk Gościnny. Architekt projektował też rekonstrukcję letniej rezydencji Branickich w Choroszczy (obecnie budynek należy do Muzeum Podlaskiego) oraz pałacu Archimandrytów w Supraślu. Bukowski przyłożył też rękę do odbudowy zespołu poklasztornego w Wigrach.

Chociaż architekt miał pełne ręce roboty, wraz z L.T. Dąbrowskim był również autorem pierwszego po II wojnie, niezrealizowanego planu przebudowy Białegostoku z lat 1945-1946. Wplanie pojawiły się pomysły m.in. na stworzenie szeregu placów miejskich - chociażby przed bramą wjazdową Pałacu Branickich i kościołem św. Rocha. Na placach miały zaś stanąć monumentalne kolumnady.

Strzelista budowla z wysoką wieżą zastąpiłaby - rozebrany w 1940 roku przez Sowietów - białostocki ratusz. Architekt planował też powstanie drogi, która biegłaby od Pałacu Branickich poprzez przecięcie ul. Skłodowskiej tuż obok Rybnego Rynku (przy dzisiejszym gmachu biblioteki uniwersyteckiej) i dalej, w stronę ul. Kaczorowskiego. Jedynym rozwiązaniem komunikacyjnym zrealizowanym według założeń planu jest połączenie ul. Legionowej z Sienkiewicza biegnące przez Rynek Kościuszki.

Stanisław Bukowski zajmował się też projektowaniem obiektów sakralnych: m.in. kościoła parafialnego Matki Boskiej Pocieszenia w Chodorówce Nowej, kościoła parafialnego Krzyża Świętego w Przytułach czy kościoła Niepokalanego Serca Maryi na białostockich Dojlidach.

Po ogromie prac, jakie wykonał i zaangażowaniu, można śmiało powiedzieć, że żył on architekturą. Stanisław Bukowski zmarł 1 marca 1979 roku. Pochowano go obok żony na białostockim cmentarzu św. Rocha.

Korzystałem z publikacji: "Sebastian Wicher: Żyć architekturą. Życie i twórczość Stanisława Bukowskiego". Białystok 2009.

Czytaj e-wydanie »

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!
Wróć na wspolczesna.pl Gazeta Współczesna