Tak kochali Łomżę

Okazało się, że postawa naszych przodków miała duży wpływ na powstrzymanie inwazji sowieckiej, a tym samym utrzymanie niedawno odzyskanej niepodległości. Zanim doszło do walk na fortach piątnickich, nasze społeczeństwo zaczęło się organizować, by w czasie 5 dni obrony Łomży dowieść wielkiego przywiązania do ukochanego miasta.

Dnia 8 lipca 1920 roku w mieszkaniu biskupa Romualda Jałbrzykowskiego odbyło się poufne zebranie w celu utworzenia w Łomży Komitetu Obrony Państwa. Cztery dni później zwołano ogólne zebranie delegatów, na którym wybrano komitet.

W jego skład weszli: ks. biskup Romuald Jałbrzykowski, notariusz Aleksander Cholewiński, dyrektor gimnazjum męskiego Wiktor Osiecki, inżynier Kazimierz Pokorzyński, właściciel ziemski Józef Jabłoński i doktor Stanisław Dąbrowski oraz po jednym przedstawicielu Rady Miejskiej, Wydziału Powiatowego, Kółek Rolniczych, Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej, Ligi Kobiet Polskich, Koła Polek, Katolickiego Związku Kobiet Polek, Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego.

25 lipca Aleksander Cholewiński otrzymał nominację na pełnomocnika Obywatelskiego Komitetu Wykonawczego Obrony Państwa na powiat łomżyński i stanął na czele komitetu w Łomży. Dzielił się on na sekcje: finansową, propagandy, werbunkową, sanitarną i opieki nad uchodźcami.

Ponieważ niektórzy z członków Komitetu Obrony Narodowej pozostali w mieście, ze względu na zbliżających się bolszewików postanowiono zniszczyć korespondencję, a księgę kasową i gotówkę ukryć w bezpiecznym miejscu.

28 lipca 1920 r. w godzinach rannych rozplakatowano obwieszczenie, że w Łomży odbywa się jedynie ewakuacja cennego majątku państwowego i instytucji zbędnych. Natomiast instytucje niezbędne do prawidłowego funkcjonowania miasta pozostają na miejscu, gdyż Łomży nie grozi bezpośrednie niebezpieczeństwo.

Tymczasem wieczorem rozpoczęła się bitwa na piątnickich fortach. Gdy okazało się, że Łomża jest broniona, mieszkańcy natychmiast przystąpili do pomocy wojsku. Z pola walki wynoszono zabitych i rannych, dostarczano żołnierzom amunicję i bieliznę.

Chłopi z pobliskich wsi przywozili do miasta chleb, zboże, mięso, nabiał i inne produkty, z których przygotowywano w kuchniach polowych ciepłe posiłki. Obrońcom na fortach dostarczali je mieszkańcy.
Sekcja Werbunkowa wydała odezwę do ludności, w której nawoływała młodzież do wstępowania w szeregi wojska.

Akcję tę prowadzono na wiecach, zebraniach i w lokalnej prasie. Do powiatowej Komendy Uzupełnień w Łomży zgłosiło się 360 ochotników. W czasie składania przez nich przysięgi, z przemówieniami wystąpili posłowie ziemi łomżyńskiej - ks. Lutosławski i dr Załuska. Po przysiędze ochotnicy natychmiast udali się na pobliskie forty, biorąc udział w walkach i ustąpili z miasta wraz z cofającymi się wojskami.
Sekcja Opieki nad Uchodźcami, na której czele stał biskup Jałbrzykowski zorganizowała punkt sanitarno-żywnościowy przy stacji kolejowej.

Wydawano w nim ciepłą strawę oraz zorganizowano noclegi w specjalnie urządzonym lokalu oraz namiotach.

Po wkroczeniu bolszewików do Łomży ci natychmiast zorganizowali komitet rewolucyjny na Łomżę i powiat, który dzielił się na: Zarząd Ogólny z sekcjami milicyjną, instruktorską, finansowo-rachunkową, propagandy i agitacji; Wydział zaopatrywania; Wydział rolny; Wydział leśny; Wydział komunalny; Zarząd przedsiębiorstw unarodowionych; Wydział pracy i opieki społecznej; Wydział zdrowotności; Wydział oświaty ludowej. Na szczęście okupacja sowiecka trwała tylko trzy tygodnie.