Trudna rozmowa w szkole? Tych 3 pułapek unikaj podczas rozmów z uczniem lub nauczycielem

Czym jest trudna rozmowa? Z pewnością nie jest to pogawędka na miły dla obu stron temat. Trudna rozmowa w szkole może dotyczyć problemów w pracy i nauce. Jeśli ma ją przeprowadzić dyrektor z podległym mu nauczycielem, może być to rozmowa na temat uwag zgłaszanych przez współpracowników, zaleceń do sposobu prowadzenia lekcji. Może ona też dotyczyć problemów z komunikacją albo traktowaniem uczniów, sygnalizowanych właśnie przez uczniów lub ich rodziców.

Na linii nauczyciel – uczeń, trudne rozmowy to najczęściej problemy w nauce, lekceważenie szkolnych obowiązków, szeroko pojęte złe zachowanie.

Jak poprowadzić rozmowę na trudny temat, aby nie była zwykłą strata czasu i nagromadzeniem pretensji i złych emocji? Jak podkreśla Danuta Sterna – wykładowczyni i nauczycielka, promotorka oceniania kształtującego, najważniejsze jest unikanie trzech powszechnych „pułapek”, które czyhają na inicjatora takiej rozmowy. Są to:

• odchodzenie od tematu,
• zakładanie intencji rozmówcy
• skupianie się na tym, co już było.

Pierwszą pułapką, która czeka na inicjatora trudnej rozmowy, jest zbaczanie z tematu. Dlaczego tak się dzieje?

– W trudnej rozmowie bardzo łatwo jest zboczyć z tematu. Dzieje się tak dlatego, że rozmówca broniąc się, zmienia temat. Może np. powiedzieć: „Inni nie mają dobrego zdania o twoim zarządzaniu” i wtedy rozmowa przenosi się na rozmowę o innej osobie i na inny temat – mówi Danuta Sterna.

Co zatem zrobić, żeby nie dać się przekierować na inny temat?

– Warto na samym początku ustalić, co będzie przedmiotem rozmowy i jeśli rozmowa zbacza, to wracać do jej zapowiedzi. Ta zapowiedź musi być wcześniej dobrze przemyślana. Jeśli określimy ją jako: „Moją intencją jest zrozumienie twojego punktu widzenia”, to głównym celem będzie wysłuchanie rozmówcy, ale gdy powiemy: „Moim zamiarem jest pomóc ci z planem osiągnięcia zamierzeń”, to celem jest znalezienie rozwiązania i zaplanowanie działań. Wyznaczenie intencji na początku rozmowy pomaga skupić się na temacie – podkreśla ekspertka.

Również rozmowa prowadzona przez nauczyciela z uczniem ma duże szanse zboczyć z głównego tematu.

– Naturalną tendencją nauczyciela jest „naprawienie całego ucznia” za jednym zamachem. Dlatego nauczyciel stara się poruszyć wszystkie tematy i intencja spotkania się rozmywa. Dodatkowo, przy wzmożonym ataku uczeń przyjmuje pozycją obronną, która nie sprzyja zmianie – tłumaczy Sterna i dodaje, że w tym przypadku znakomicie sprawdzi się zasada „mniej znaczy lepiej”: warto jasno zakomunikować uczniowi intencję spotkania i trzymać się jej w trakcie rozmowy.

Kolejną z pułapek, w którą bardzo łatwo wpaść podczas prowadzenia rozmów na zapalne tematy, jest zakładanie intencji rozmówcy oraz ich złe odczytywanie.

– Czasami źle odczytujemy intencje rozmówcy, szczególnie gdy mamy za sobą nieudane wcześniejsze z nim rozmowy. Zakładamy, że osoba ma nieczyste intencje i wiemy już, jak się zachowa podczas rozmowy. Uprzedzamy się do niej. To blokuje zmianę w zachowaniu rozmówcy – ostrzega Danuta Sterna.

Podczas dyskusji warto więc uważnie obserwować rozmówcę. Istotne jest, aby powstrzymać się od osądu. Można natomiast dzielić się konkretnymi spostrzeżeniami, np.: „Zauważyłem, że właśnie przewróciłeś oczami, kiedy wspomniałem o nowym pomyśle”.

– Obserwacja jest faktem, a percepcja postrzegania sytuacji jest już interpretacją. Dopiero po obserwacji można przejść do sprawdzenia swojej interpretacji. Można na przykład zapytać: „Wnioskuję, że objawem tego jest to, że nie zgadzasz się z propozycją? Czy mam rację?”. Takie pytanie daje przestrzeń na szczerą rozmowę. Rozmówca może się zastanowić i zgodzić się lub nie z interpretacją jego reakcji – tłumaczy ekspertka.

Podobnie jest w przypadku rozmowy nauczyciela z uczniem. Nauczyciele często z góry „wiedzą”, jak uczniowie się zachowają. Przypisują im złe intencje, bywa, że posądzają ich o złośliwość, lenistwo i świadomą niechęć do nauki.

– Podczas mądrze prowadzonej rozmowy, warto sprawdzać z uczniem, czy dobrze odczytujemy jego zamiary i intencje. Nawiązując pełną zrozumienia rozmowę z uczniem, dajemy mu szansę na szczerość i planowanie zmiany – zaznacza Danuta Sterna.

Pułapka polegająca na skupianiu się w rozmowie na przeszłości, częściowo łączy się z poprzednią. Złe doświadczenia z przeszłości, czy wcześniejsze rozczarowania, mogą rzutować na nastawienie i przebieg rozmowy. Mogą też być tzw. samospełniającą się przepowiednią.

– Jeśli dana sytuacja się powtarza, to z dużym prawdopodobieństwem można sądzić, że nie zadbano o jej zmianę w przeszłości. Możliwe, że ty sam nie zadbałeś wcześniej o zmianę. Może ci się wydawać, że reagowałeś właściwie, np. mówiłeś na ten temat wiele razy, ale jeśli nie przyniosło to rezultatów, to znaczy, że dawałeś na to jednak przyzwolenie. Kluczem wyjścia z tej pułapki jest udzielanie szczerych informacji zwrotnych, bez intencji skrzywdzenia drugiej osoby lub próby jej „naprawy” – wyjaśnia Danuta Sterna, promotorka edukacyjnych innowacji opartych na dialogu oraz oceniania kształtującego.

Choć podczas rozmowy, która dotyczy trudnych sytuacji i ma na celu np. zmianę zachowania, albo zmotywowanie ucznia do pracy, naturalne jest odnoszenie się w rozmowie do jego poprzednich dokonań, czyli do przeszłości. To sprawia, że granica pomiędzy konieczną analizą dotychczasowych działań, a „pułapką powracania do przeszłości” jest bardzo cienka.

– Mówimy, że informacja zwrotna powinna odnosić się do już wykonanej pracy ucznia. Jednak Dylan Wiliam, światowy lider oceniania kształtującego, zwraca uwagę, że informacja zwrotna ma się odnosić do przyszłości. Chodzi o skupienie się na tym, co trzeba lepiej wykonać w przyszłości. Podobnie jest w rozmowie, jeśli stale podkreślamy „winy” ucznia, to wzbudzamy w nim tylko potrzebę obrony i brak nadziei na przyszłość. Dobra rozmowa z uczniem to taka, w której on sam znajdzie dla siebie pomysł na poprawę w przyszłości – podkreśla Danuta Sterna.

Oto kilka podstawowych zasad, których przestrzeganie pomoże poprowadzić rozmowę tak, aby uniknąć typowych pułapek i da szansę na rozwiązanie problemu, którego przecież rozmowa dotyczy:

• Mów czego chcesz, a nie czego nie chcesz. Na przykład zamiast powiedzieć: „Nie chcę, żebyś popełniał tak wiele błędów”, powiedz: „Chcę, abyś poprawił swoją skuteczność”.
• Postawy typu: musisz, nie powinieneś, przestań itp., budzą reakcję obronną, która zamyka rozmowę.
• Podstawową wskazówką jest orientowanie się na przyszłości, a nie przeszłości. Nie rozważajmy błędów przeszłości, ale zastanawiajmy się, jak ich można w przyszłości uniknąć.

źródło: Moja Oś Świata