Upamiętnienie Żydów w Dąbrowie Białostockiej budzi kontrowersje. Czy powstanie mural?

Autorem projektu muralu jest mieszkający obecnie w Nowym Jorku potomek dąbrowskich żydów, Mark Podwal. Stworzona przez niego grafika w części przedstawiającej dąb, który zamiast liści ma żydowskie litery, nie budzi większych emocji, bo nikt nie neguje, że przed wojną w miasteczku mieszkali Żydzi.

Kontrowersje wzbudza jednak to, co ma być na dole muralu: domki w pomarańczowo-czerwonych płomieniach. To, zdaniem niektórych, może budzić skojarzenia z paleniem Żydów.

- Jeśli ktoś tego nie dostrzega, to chyba po prostu nie chce tego zobaczyć. Taka symbolika na muralu może w przyszłości zakłamywać historię. Żydzi nie zginęli w płomieniach w Dąbrowie, tylko zostali stąd wywiezieni do obozu zagłady. Więc zamiast ognia, powinny być bydlęce wagony. To by była prawdziwa historia - ocenia jeden z mieszkańców Dąbrowy Białostockiej, który chce pozostać anonimowy.

- Palące się domy to nawiązanie do 1941 roku, kiedy Niemcy całkowicie spalili miasto. Taka była intencja autora. A nie taka, jak niektórzy interpretują, że Polacy w Dąbrowie spalili Żydów - tłumaczy z kolei Dorota Budzińska, nauczycielka języka polskiego w Zespole Szkół i jednocześnie inicjatorka stworzenia muralu.

W Dąbrowie jest znana z działań mających na celu przywracanie pamięci o mieszkających tu dawniej Żydach. Od lat zajmuje się miejscowym kirkutem, organizuje też Dzień Judaizmu w Kościele katolickim. W 2019 roku za swoje działania była nawet nominowana do nagrody POLIN przyznawanej przez Muzeum Historii Żydów Polskich.

- Na stworzenie muralu dostałam grant z Forum Dialogu, organizacji, która od lat zajmuje się dialogiem polsko-żydowskim. W ramach tej dotacji miała zostać ustawiona tablica w parku, która już stanęła oraz mural na jakimś budynku. Na wszystkie działania miałam zgodę władz gminy - opowiada Dorota Budzińska.

Jak opowiada, burmistrz miasta osobiście wskazał jako miejsce muralu miejscową Szkołę Podstawową. Wszystko szło gładko. Wskazana nawet została ściana, zdjęte wymiary, przygotowane rusztowania. W pewnym momencie Dorota Budzińska usłyszała jednak, że potrzebna jest jeszcze zgoda Rady Miejskiej.

- Zostałam zaproszona na komisję oświaty i kultury i tam ku swemu zdziwieniu usłyszałam, że radni nie zgadzają się na ten mural, że mieszkańcy są krytyczni wobec tego pomysłu i że w ogóle to delikatny temat - tłumaczy Dorota Budzińska.

- Pojawiły się głosy, że mural powinien powstać nie na szkole, ale na jakimś neutralnym budynku - tłumaczy Adam Wojteczko, przewodniczący Rady Miejskiej w Dąbrowie.

Ostatecznie, na namalowanie muralu na budynku Zespołu Szkół zgodził się zarząd powiatu sokólskiego jako organ prowadzący szkołę. Jakie argumenty o tym zdecydowały? Tego nie wiemy, bo sokólski starosta Piotr Rećko odmówił komentarza w tej sprawie.

Z kolei Jarosław Budnik, dyrektor Zespołu Szkół, nie widzi w muralu nic kontrowersyjnego. Co więcej, zapewnia, że na budynku szkoły, której patronem jest bohater walk pod Monte Cassino gen. Nikodem Sulik, zostaną w tym roku stworzone aż dwa historyczne malowidła.

- Jeden odnoszący się do żydowskiej historii miasta, a drugi patriotyczny, poświęcony polskim patriotom. Mnie osobiście, jako historykowi, zależy na tym, żeby pokazywać pełną historię - deklaruje Jarosław Budnik.

Dorota Budzińska nie ukrywa, że za swoją działalność spotyka się z ostracyzmem wśród części mieszkańców. Już wcześniej słyszała o sobie np. per „Żydówa z Dąbrowy”. Spodziewała się też, że za mural może spotkać ją krytyka, ale tak wielkiego hejtu, jaki na nią za to spłynął, nie przewidziała w najgorszych snach.

- To wszystko jest bardzo przykre. Ja już poważnie się zastanawiam, czy nie namalować tego muralu wewnątrz szkoły. Boję się, że na zewnątrz ktoś go zniszczy, rzuci puszką farby czy zdewastuje w jakiś inny sposób. Tak, jak zdewastowano kiedyś kirkut pisząc wulgarne napisy na murze czy wykopując znak oznaczający cmentarz - mówi nauczycielka.

W Dąbrowie Białostockiej Żydzi pojawili się w XVIII wieku. Przed II wojną światową mieszkało ich tam około 2 tys. Niemal wszyscy zginęli w niemieckim obozie zagłady w Treblince.