Ustalenie wysokości zachowku proste nie jest

Niedawno zmarła moja babcia. Moja mama - córka babci nie żyje od wielu lat. Po śmierci babci okazało się, że pozostawiła ona testament, w którym cały swój majątek (mieszkanie, w którym mieszkała do śmierci) przekazała najstarszej córce. Chciałbym ubiegać się o zachowek. W jaki sposób go wyliczyć?

Dokładnych instrukcji co do obliczania wysokości zachowku udzielił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 13.02. 2004 r. (sygn. akt II CK 444/02).

„W celu obliczenia zachowku należy najpierw określić udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Wyjść trzeba tutaj od ustalenia udziału, w jakim uprawniony byłby powołany do spadku z ustawy, przy czym przy operacji tej, zgodnie z art. 992 k.c., uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni. Następnie udział ten mnoży się, stosownie do art. 991 § 1 k.c., przez 2/3, jeżeli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy lub małoletni, a w pozostałych sytuacjach - przez 1/2. Otrzymany wynik to właśnie udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku.

Kolejnym etapem obliczania zachowku jest ustalenie tzw. substratu zachowku (art. 993-995 k.c.). Ustalenie substratu zachowku wymaga przede wszystkim określenia czystej wartości spadku. Czysta wartość spadku stanowi różnicę pomiędzy stanem czynnym spadku (czyli wartością wszystkich praw należących do spadku według ich stanu z chwili otwarcia spadku, i cen z chwili orzekania o zachowku )a stanem biernym spadku (sumą długów spadkowych z pominięciem jednak długów wynikających z zapisów i poleceń).

Po określeniu czystej wartości spadku dolicza się do niej - dla ustalenia substratu zachowku - wartość darowizn dokonanych przez spadkodawcę, bez względu na to, czy były one uczynione na rzecz spadkobierców, uprawnionych do zachowku czy też innych osób. Wartość przedmiotu darowizny na potrzeby doliczenia oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalenia zachowku (art. 995 k.c.).

Pewne darowizny zostały jednak wyłączone od doliczania, w szczególności drobne, zwyczajowo przyjęte oraz dokonane dawniej niż przed dziesięciu laty, licząc od otwarcia spadku, na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku (art. 994 § 1 k.c.).

Obliczanie zachowku zamyka operacja mnożenia substratu zachowku przez udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Jej wynik wyraża wysokość należnego zachowku.”

Dodatkową wskazówkę znajdziemy w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4.07.2012 r. (sygn. akt ICSK 599/11), w którym Sąd orzekł, że „Obliczenie zachowku następuje na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty orzekania o roszczeniach z tego tytułu”.

Jak widać, obliczenie wysokości należnego zachowku często jest procesem złożonym, dlatego też, przy dokonywaniu tej czynności warto skorzystać z pomocy doświadczonego prawnika. Trzeba bowiem pamiętać, że wysokość opłaty sądowej ustalana jest od wysokości dochodzonej kwoty.