Zachowek a przekazanie gospodarstwa

Prawie 30 lat temu rodzice przepisali na mnie gospodarstwo, w zamian za emeryturę rolniczą. Ojciec zmarł 10 lat temu, mama jeszcze żyje, ale jest już słaba. Słyszałem, że moje rodzeństwo, po śmierci mamy, będzie żądać ode mnie wypłaty zachowku. Czy mają do tego prawo? Byłoby to niesprawiedliwe. W czasach, kiedy gospodarstwo było przepisywane, żadne z mojego rodzeństwa nie chciało zostać na roli. Zostałem zmuszony zrezygnować z dobrej pracy i wróciłem na wieś. Teraz, kiedy wartość ziemi wzrosła, a i gospodarstwo nie wygląda już tak, jak przed laty, bo zmodernizowałem je (zaciągając kredyty, które do dzisiaj z żoną i dziećmi spłacamy), to okazuje się, że brat i siostra czują się pokrzywdzeni i ja mam im tę krzywdę wynagrodzić. Problem polega też na tym, że jestem chory, więc chcę przepisać gospodarstwo na syna. Nie chcę jednak, żeby to on spłacał moje zobowiązania mojemu rodzeństwu. Jeśli trzeba, to sam je spłacę, jednak chciałbym wiedzieć, czy muszę.

- Aby odpowiedzieć na pytanie, trzeba by było dokładnie przeanalizować szereg dokumentów, a w szczególności umowę, na podstawie której rodzice przekazali Panu gospodarstwo rolne oraz sprawdzić, jakie w dacie zawarcia umowy obowiązywały przepisy w zakresie nabywania praw do tzw. „emerytury rolniczej”. Wbrew pozorom, umowa darowizny i umowa przekazania gospodarstwa rolnego w zamian za emeryturę rolniczą, to nie są tożsame umowy. I to jest szczegół, który decyduje o tym, czy wartość otrzymanego gospodarstwa rolnego należy doliczyć do substratu zachowku (to wartość spadku plus wartość darowizn podlegających doliczeniu), czy też nie.

Analiza orzecznictwa sądów powszechnych i Sądu Najwyższego wskazuje, że przy ustalaniu zachowku nie dolicza się do spadku:

- wartości gospodarstwa nabytego na podstawie umowy o przekazanie gospodarstwa , zawartej na podstawie ustawy z 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym i innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin,

- umowy o przekazanie gospodarstwa rolnego zawartej na podstawie ustawy z 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin,

- umowy z następcą zawartej na podstawie ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Natomiast, jeżeli w czasie obowiązywania ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników została zawarta przez rolnika umowa darowizny (a zgodnie z przepisami rolnik miał wybór, tj. mógł zawrzeć umowę przekazania gospodarstwa z następcą lub umowę zbycia na podstawie Kodeksu cywilnego - np. umowę darowizny, dożywocia, sprzedaży), to taka umowa jest doliczana do spadku przy obliczaniu zachowku, jeżeli została dokonana na rzecz spadkobiercy lub uprawnionego do zachowku, a także na rzecz innych osób, jeżeli między zawarciem umowy, a śmiercią spadkodawcy upłynęło nie więcej niż 10 lat.

Na tle tego zapisu wyłania się kolejna dyskusyjna kwestia, - czy należy doliczać darowizny sprzed 10 laty. Często są opinie, że darowizn starszych niż sprzed 10 laty, nie dolicza się do masy spadkowej ani do substratu zachowku. Otóż, nie dolicza się jedynie darowizn sprzed 10 laty, ale dokonanych na rzecz tzw. osób trzecich, np. synowej, zięcia, kuzyna, sąsiadki itp. Natomiast darowizny na rzecz osób należących do kręgu spadkobierców ustawowych dolicza się bez względu na upływ czasu.

I ostatnia kwestia - uprawnienie do zachowku przedawnia się po upływie 5 lat od śmierci spadkodawcy. Skoro więc Pana tata zmarł ponad 10 lat temu, to rodzeństwu nie przysługuje prawo ubiegania się o zachowek od części majątku należącego do ojca. Przypomnijmy, że prawo ubiegania się o zachowek przysługuje nie tylko przy dziedziczeniu testamentowym, ale też od tzw. „pustych spadków”, tzn. gdy spadkobierca za życia przekazał cały majątek (lub jego większą część) jednemu spadkobiercy (lub osobie trzeciej), pozostawiając pozostałe osoby, które byłyby uprawnione do dziedziczenia ustawowego, z niczym. Wówczas osoby te mogą ubiegać się o zachowek.