Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

Żydowskie ślady w Białymstoku

Anna Mierzyńska [email protected]
Mariusz Sokołowski oprowadza jedną z pierwszych wycieczek, która ruszyła poznawać Białystok szlakiem żydowskiego dziedzictwa
Mariusz Sokołowski oprowadza jedną z pierwszych wycieczek, która ruszyła poznawać Białystok szlakiem żydowskiego dziedzictwa
Białystok. Odkrywanie tajemnic przeszłości w miejscach ogólnie znanych przypomina trochę wyprawę po skarby rodem z dziecięcych marzeń. Ale poszukiwanie skarbów wcale nie musi kończyć się wraz z dzieciństwem - tylko skarby nabierają wtedy nieco innych kształtów.

Grupa zapaleńców działających w Fundacji Uniwersytetu w Białymstoku Universitas Bialostocensis sprawiła, że każdy może sam odkryć skarby Białegostoku, i to skarby nieznane samym mieszkańcom. Wystarczy wybrać się w podróż szlakiem białostockich Żydów.

- W ostatnich dziesięcioleciach straciliśmy to, co było prawdziwą tkanką Białegostoku - czyli obywateli żydowskich, którzy stanowili większość mieszkańców tego miasta - mówi Andrzej Lechowski, dyrektor Muzeum Podlaskiego w Białymstoku. - Dopiero dziś grupa ludzi zaczęła tropić ślady, które po nich pozostały. Ich pomysł to nowa płaszczyzna poznawania miasta.

Śladami tych, których nie ma
Nad stworzeniem szlaku pracowali wolontariusze, głownie pracownicy Instytutu Socjologii oraz studenci socjologii i historii.

- Jako Fundacja Uniwersytetu w Białymstoku pierwszy projekt dotyczący przeszłości zrealizowaliśmy w Michałowie. Tam młodzież szkolna pisała reportaże z przeszłości i rysowała mapy dawnego Michałowa. Ipo zakończeniu tego projektu, w autobusie do Białegostoku, wpadliśmy na pomysł, że chcemy podobny projekt zrobić właśnie w Białymstoku. I tak się to wszystko zaczęło - opowiada Radosław Poczykowski z Instytutu Socjologii UwB, jeden z realizatorów projektu "Szlak Dziedzictwa Żydowskiego".

"Gdzie szukać białostockich Żydów? W Warszawie, w Nowym Jorku, w izraelskim Yehud, gdzie znajduje się dzielnica (kiriat) Białystok, a nawet w Argentynie, w Los Palamos, gdzie jeszcze w latach 90-tych XIX w. Żydzi z Białegostoku założyli kolonię, którą nazwali... Białystok. Po IIwojnie światowej wielu białostockich włókienników znalazło także zatrudnienie w Australii, gdzie swoim doświadczeniem i pracą wspomagali rozwój tej gałęzi przemysłu" - napisali w przewodniku twórcy szlaku.
W Białymstoku Żydów znaleźć trudno. Ale wypatrzeć ślady po nich wciąż jeszcze można, jeśli tylko się chce szukać. Ślady po mezuzach (podłużnych pudełeczkach z błogosławieństwami) na futrynach drzwi, choćby w kamienicy przy ul. Włókienniczej; wspornik lampy z Gwiazdą Dawida na ścianie budynku przy ul. Sienkiewicza 14 (obecnie siedziba Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej). Tak charakterystycznych detali jest jednak niewiele. Przetrwały za to budynki.

Wystarczy przejść przez Białystok posługując się mapką, na której zaznaczono obiekty Szlaku Dziedzictwa Żydowskiego, by spojrzeć na całe miasto z zupełnie innej perspektywy. Oto siedziba podlaskiego oddziału Narodowego Funduszu Zdrowia przy ul. Pałacowej 3 - od 1913 r. do I wojny światowej znana jako Żydowskie Gimnazjum Żeńskie Zinaidy Chwolesowej. Słynne pofabryczne lofty przy ul. Warszawskiej, w których powstać mają luksusowe mieszkania, to pozostałość po Fabryce Tytoniu Fajwela Janowskiego. Abudynek prywatnej kliniki ginekologicznej przy ul. Zamenhofa wcześniej mieścił pierwsze pogotowie ratunkowe, oczywiście żydowskie! Nosiło wówczas nazwę "Towarzystwo Dobroczynne Linas Chajlim".

Synagogi były cztery
Niewiele osób wie, że dzisiejsza Galeria im. Sleńdzińskich to wcześniej Synagoga Cytronów (nazwa pochodziła od nazwiska fundatorów). W Białymstoku był aż cztery synagogi. Największa, usytuowana w samym środku żydowskiej dzielnicy Szulhof, na tyłach dzisiejszej ul. Suraskiej, została podpalona 27 czerwca 1941 r. razem z kilkuset osobami pochodzenia żydowskiego. Po wojnie zrujnowany budynek rozebrano. Dziś stoi tam pomnik upamiętniający to tragiczne wydarzenie.

- W świadomości białostoczan niewiele z oznaczonych przez nas obiektów funkcjonuje jako te, które związane były z kulturą żydowską - mówi Radosław Poczykowski. - My odkrywaliśmy historię budynków głównie na podstawie ogólnie dostępnych źródeł historycznych, ale część to także efekt naszych własnych poszukiwań. Zależało nam, by na szlaku znalazły się obiekty obrazujące bogactwo minionego świata, a więc także będące świadectwem wielokulturowości miasta.
Stąd na szlaku ratusz, w którym swego czasu kwitło życie handlowe, a większość kramów należała do Żydów właśnie, czy Kinoteatr Apollo przy ul. Sienkiewicza 22 (dzisiaj m.in. siedziba PSL), którego właścicielami byli Froma i Benjamin Wajnsztadt, ale do którego chodzili wszyscy mieszkańcy Białegostoku, niezależnie od narodowości.

Twórcy szlaku polecają też zwiedzanie Chanajek i Piasków - dwóch dzielnic Białegostoku, przed II wojną światową zamieszkałych głównie przez uboższą ludność żydowską. I choć z obu niewiele już zostało, wciąż jeszcze w okolicach ulicy Młynowej, Grunwaldzkiej czy Kijowskiej, obok Rynku Siennego, zobaczyć można malownicze zaułki, oddające nieco klimat tych przedwojennych dzielnic. Warto się pospieszyć z wędrówką po tej części Białegostoku, bo niedługo stare domy mogą zniknąć.

Każdy, kto chciałby powędrować Szlakiem Dziedzictwa Żydowskiego, wszystkie niezbędne informacje uzyska w Punkcie Informacji Turystycznej przy ul. Malmeda w Białymstoku.

"Współczesna" włączyła się w propagowanie konkursu na "Najlepszy produkt turystyczny", organizowanego przez Polską Organizację Turystyczną. Wystarczy wymyślić scenariusz atrakcyjnego spędzenia kilku dni w naszym regionie i wpisać go w formularzu na: www.podlaskieit.pl. Podlaska Regionalna Organizacja Turystyczna najlepsze oferty nagrodzi Certyfikatami POT. My zaś najciekawsze propozycje opiszemy na łamach "Współczesnej". Również w redakcji (tel. 0857487458, [email protected]) czekamy na Państwa propozycje.

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!
Wróć na wspolczesna.pl Gazeta Współczesna