Choroszewicz oznacza piękny, a Sawicz pochodzi od Sawy

Nasza Czytelniczka Magdalena Posacka pisze do nas w mailu: "Dzień dobry. Piszę w sprawie artykułu (...) dotyczącego pochodzenia nazwisk. Chciałabym zapytać o dwa nazwiska, mianowicie: Posacki oraz Choroszewicz."

Etymologię nazwiska Posacki prof. Michał Kondratiuk analizował w Magazynie "Gazety Współczesnej" z dnia 21 sierpnia, a dzisiaj zajmuje się nazwiskiem Choroszewicz.

Choroszewicz

- Nazwisko Choroszewicz pochodzi od nazwy osobowej Choroszy - twierdzi językoznawca. - Nazwisko powstało przez dodanie do wyrazu Choroszy sufiksu patronimicznego -ewicz oznaczającego "syn, potomek". W językach wschodniosłowiańskich wyrazy pospolite "charoszy, choroszy" mają znaczenie "ładny, piękny; przyzwoity, uczciwy, dobry, sprawiedliwy; towarzyski" itp. Od tych określeń powstały liczne nazwiska utworzone za pomocą różnych formantów słowotwórczych: Charoszy, Charaszuk, Charoszka, Choroszko, Choroszkin, Choroszew, Choroszkiewicz, Choroszun, Choroszucha i inne.

W naszym regionie nazwisko Choroszewicz występuje w Białymstoku (11 osób) i Zambrowie (4).

Gauk

Nasz Czytelnik Jan Gauk z miejscowości Wierzchłowce w powiecie sokólskim przysłał do nas długi list z zapytaniem między innymi o etymologię swojego nazwiska.

- Podstawą nazwiska jest prawdopodobnie nazwa osobowa Gaw, Gawa, znana w źródłach polskich od 1502 roku, a ta zaś pochodzi od imienia Gaweł - odpowiada prof. Michał Kondratiulk. - Imię Gaweł znane jest w tej formie od XIV wieku i stanowi słowiańską przeróbkę imienia łacińskiego Gallus, Gaulus, stąd też polskie imię Gal (1418 r.). Imiona Gal, Gaweł badacze wiążą z językiem celtyckim, gdzie występował wyraz ghaslos w znaczeniu "przybysz, obcy' lub z językiem łacińskim, gdzie Gallus oznaczało "człowieka pochodzącego z Galii, Galijczyka". Do podstawy Gawa został dołączony przyrostek -uk o znaczeniu patronimicznym (syn, potomek). W wymowie ludowej, potocznej zamiast głoski [w] wymawiane jest [u]. Nazwisko Gauk ma w Polsce tylko 58 "nosicieli". Najwięcej z nich mieszka na terenie byłego województwa białostockego - 45 osób.

Lucyk

Zgłosił się do nas również Czytelnik z prośbą o wyjaśnienie nazwiska Lucyk.

- Nazwisko to pochodzi od imion na Luc- typu: Lucjan, Lucjana, Lucyna, których pierwotne znaczenie można określić jako "należący do Lucjusza, wywodzący się od Lucjusza' - tłumaczy prof. Kondratiuk. - Imię Lucjusz jest pochodzenia łacińskiego, a jego znaczenie łączy się z łacińskim apelatywem lux, lucis, czyli "światło". W starożytności otrzymywały to imię dzieci urodzone o pierwszym promieniu słońca, o pierwszym brzasku dnia (prima luce). W Polsce jest to imię bardzo rzadkie. Forma nazwiska Lucyk może oznaczać zdrobnienie jak Lucek.

Skwarko

Robert Skwarko pisze do nas: "(...)pozwoliłem wysłać sobie poprzez "Gazetę Współczesną" swoje zapytanie do Pana Profesora odnośnie pochodzenia nazwisk mojej rodziny. Nazywam się Robert Skwarko. Mamą moją jest Maria Galicka. Oboje rodzice pochodzą z dawnej Wileńszczyzny. Z tym że Galiccy z okolic Oran/Vareny, czyli terenów obecnej Litwy, a ojciec Hieronim Skwarko z Bohdanowa, leżącego między Lidą a Mołodecznem, czyli z terenów obecnej Białorusi. Korzenie mej rodziny nader mnie interesują. Z materiałów do jakich dotarłem, odnośnie samych nazwisk: Skwarko i Galicki, mam wrażenie, że moi praprzodkowie pochodzili z Podlasia. Jest to o tyle dziwne, że choć sam urodziłem się daleko na zachodzie kraju (mianowicie na Łużycach, a dokładniej w Żarach), to od ponad 30-tu lat mieszkam w Białymstoku. Przez bardzo długi okres zupełnie nieświadomie, iż po prostu wróciłem do ziemi praprzodków(...)". Pan Robert prosi o wyjaśnienie nazwisk Skwarko i Sawicz.

- Nazwisko Skwarko pochodzi od wyrazów: skwarzyć, białoruskiego skwaryć w sensie "smażyć, topić na ogniu, mocno przysmażać, np. słoninę, mięso, tłuszcz", skwarek, skwarka jako "usmażony kawałek słoniny, tłustej skórki lub mięsa" - wyjaśnia językoznawca. - "W języku białoruskim w nazwiskach tego typu akcent pada na końcową sylabę i wygłosowe [a] wymawiane jest jak [o], np. Szpilko, Szwajko, Paszko. Nazwisko Skwarko na Podlasiu jest poświadczone w źródłach z XVI wieku, występuje też na Białorusi.

W naszym regionie nazwisko Skwarko można spotkać m.in.: w Białymstoku (39 mieszkańców) i Mońkach (29).

Sawicz

- Natomiast jeżeli chodzi o nazwisko Sawicz, to zostało ono utworzone od imienia biblijnego Sawa, a to od aramejskiego saba w sensie "starzec - mądry starzec; stary mnich; świątobliwy starzec", przejęte do greckiego jako Sabas lub Sabbas, łacińskie Sabas, wschodniosłowiańskie Sawa - tłumaczy prof. Konratiuk. - W Polsce notowane jest od 1388 roku. Imię Sawa w Polsce było bardzo rzadkie, częściej występowało na byłych kresach wschodnich. Forma Sawicz po rosyjsku oznacza "otczestwo", syna Sawy. Dziś imię Sawa jest znane jako metropolity Cerkwi prawosławnej w Polsce, a wcześniej jako biskupa Diecezji białostocko-gdańskiej.

W naszym regionie nazwisko Sawicz występuje m.in. w Bielsku Podlaskim (21 mieszkańców), Białymstoku (11), Kleszczelach (11) i Zambrowie (4)

Nałogi

Andrzej Mateuszuk z wsi Nałogi w gminie Bielsk Podlaski przysłał nas maila z zapytaniem o etymologię swojego nazwiska i nazwy wsi. O nazwisku Mateuszuk prof. Kondratiuk pisał już w "GW" z dnia 27 marca, a dziś wyjaśnia, jak powstała nazwa wsi Nałogi.
- Pierwsza wzmianka o ziemi, a może i wsi Nałogi pochodzi z 1523 r., z listu o nadaniu: "List o pożałowanii ziemiel Nałożickoj i Rajskoj w bielskom powietie ziemianinu bielskomu Romanu Iwanowiczu ("Opisanije dokumientow i bumag chraniaszczichsia w Moskowskom archiwie ministierstwa justicii. Kniga XXI, Moskwa 1915) - cytuje językoznawca. - W roku 1576 wieś należy do wójtostwa plucickiego, "sioło Plucicze miało 64 włóki gruntu nader podłego, w tym 2 wolne włóki na wójtostwo, ale ze względu na zły grunt nadano wójtowi w siele Nałogach na wójtostwo gruntu średniego włók 2." Aż do dziś nazwa wsi Nałogi nie ulegała zmianom. W 1921 r. wieś miała 31 domów i 151 mieszkańców, należała do gminy Wyszki pow. bielskiego.

Prof. Kondratiuk tłumaczy, że pochodzenie nazwy osady można łączyć z nazwą osobową Nałoh lub Nałóg lub wyrazami nałóg w sensie "nałożenie czegoś, wciągniecie się, przyzwyczajenie", nałogowiec jako "człowiek nałogowy", z ruskim gwarowym nałoh jako "podatek, różne powinności i obowiązki". W języku staropolskim nałóg oznaczał "załogę twierdzy, garnizon". Nazwę wsi Nałogi można zaliczyć do kategorii nazw rodowych, tworzonych od nazwisk lub nazw kulturowych, związanych z powinnościami mieszkańców. Nałogi mogły też oznaczać miejsce położenia twierdzy i garnizonu wojska jej broniącego.

Boksze Stare

Marek Karopowicz z Sejn pisze do nas: "Jestem stałym Czytelnikime "Współczesnej" od ponad 40 lat (oczywiście wcześniej wydawanej pod innymi tytułami). Z racji mego czetelniczego stażu pozwolę sobie na zadanie aż trzech pytań: o pochodzenie nazwisk Karpowicz i Zdancewicz oraz wsi Boksze". Etymologię nazwiska Karpowiecz językoznawca wyjaśnił w wydaniu "GW" z dnia 14 sierpnia, a dziś analizuje nazwę wspomnianej wsi.

- Boksze była to wieś osoczników, którzy strzegli Puszczy Przełomskiej - tłumaczy prof. Kondratiuk. - Najstarsze spisy osoczników tej puszczy pochodzą z 1523 i 1538 r. W spisach obok imion i nazwisk ruskich występują nazwiska i imiona litewskie. Od nazwisk rodu chłopów Bokszewiczów nazwano wieś osoczników zwaną dziś Boksze. Nazwa wsi Boksze pochodzi od nazw osobowych zaczynających się na Bog, np. Bogdan, Bogosz, Bogsza (Boksza). Nazwa wsi Boksze należy do kategorii nazw rodowych, których podstawą są szeroko rozumiane nazwy osobowe użyte w formie mianownika liczby mnogiej rodzaju niemęskoosobowego. Jak twierdzi prof. Jerzy Wiśniewski, w powiecie sejneńskim do roku 1560 większość wsi była już zasiedlona, a grunty rozdane poszczeólnym gospodarzom. Nazwa wsi Boksze wyparła z czasem nazwę jeziora Sejwy Czarne - zmienione na Jezioro Boksze. Nazwa Jeziora Boksze pojawiła się w dokumentach po raz pierwszy w 1639 r. Dziś istnieją wsie Boksze Stare i Boksze Nowe oraz osada Boksze.

Prof. Michał Kondratiuk

jest autorem ponad 200 publikacji poświęconych nazwom miejscowości i gwarom Białostocczyzny.
Jako wybitny językoznawca wymieniany jest w encyklopediach polskiej, białoruskiej, ukraińskiej i litewskiej.
Prof. Kondratiuk urodził się w Dubinach koło Hajnówki w 1934 r. W 1958 ukończył rusycystykę na Uniwersytecie Warszawskim, a trzy lata później filologię białoruską. W 1970 r. obronił pracę doktorską w Instytucie Słowianoznawstwa PAN w zakresie nauk humanistycznych, a w 1984 r. habilitował się w Instytucie Rusycystyki i Lingwistyki Stosowanej UW w zakresie językoznawstwa słowiańskiego i bałtyckiego. W 1992 r., po przejściu na pełny etat do Filii UW w Białymstoku, otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego Uniwersytetu w Białymstoku. W 1997 r. został profesorem belwederskim w wyniku starań Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W 2003 został profesorem zwyczajnym.