Co należy zrobić, by ważności testamentu nie dało się podważyć

Niedawno zmarła moja teściowa. Pozostawiła testament, w którym przekazała cały swój majątek jednemu z kilkorga rodzeństwa - bratu mojego męża. Z pewnych względów chcielibyśmy podważyć ważność testamentu. Czy testament wydrukowany, i tylko podpisany przez teściową i jednocześnie przez notariusza, jest ważny?

- Zacznijmy od testamentu sporządzonego u notariusza. Przepisy o formie aktu notarialnego są na tyle rygorystyczne i sformalizowane, że ta forma testamentu uważana jest za najpełniej zabezpieczającą wolę spadkodawcy. Przepisy art. 91-95 ustawy Prawo o notariacie w związku z art. 950 Kodeksu cywilnego określają, jakie elementy muszą być spełnione, aby testament spisany w formie aktu notarialnego był ważny. I tak: „oświadczenie testatora musi być spisane (w języku polskim) w akcie notarialnym, następnie musi być odczytane przez notariusza (lub inną osobę przy notariuszu) i przyjęte przez testatora. Kolejny wymóg, to złożenie podpisów przez testatora oraz notariusza, z wymienieniem stosownej wzmianki o treści aktu notarialnego.” (I CKN 862/97 - postanowienie SN - Izba Cywilna z 15-12-1998).

Jeżeli zabraknie choćby jednego z tych elementów, testament można uznać za nieważny. Oczywiście w razie wątpliwości, każda czynność jest indywidualnie oceniana przez sąd, i nie można jednoznacznie stwierdzić, które elementy sąd może uznać za nieważne. Np. Sąd Najwyższy w postanowieniu z 12 października 1992 r. stwierdził, że „Nieważny jest testament sporządzony w formie aktu notarialnego, jeżeli testator nie złożył oświadczenia woli, a tylko wcześniej przygotowany przez notariusza i spadkobiercę dokument - po jego odczytaniu - podpisał.” (ICRN 156/92 - postanowienie SN - Izba Cywilna z 12-10-1992).

Podobnie orzekł SN w postanowieniu z 13 stycznia 2005 r., sygn. akt: IV CK 428/04: „Sporządzony testament notarialny nie spełnia wymagań formalnych, jeśli spadkobierca przedstawia przyszłą treść testamentu notariuszowi, a inny notariusz posługujący się tym projektem procedurę sporządzania testamentu rozpoczął od odczytania tego projektu spadkodawcy i następnie został on tylko potwierdzony przez spadkodawcę.”

Kolejnym istotnym elementem, podlegającym badaniu w toku przesądzania o ważności testamentu jest tzw. zdolność do czynności prawnych. Zgodnie z przepisami k.c. testament jest prawnie ważny tylko wtedy, gdy osoba, która go sporządziła lub odwołała, dysponuje pełną zdolnością do czynności prawnych (art. 944 k.c.).

Przyczyną nieważności testamentu może być też złożenie oświadczenia woli pod wpływem błędu, groźby lub przymusu. Wówczas forma aktu notarialnego nie chroni czynności prawnej jako takiej. Należy wówczas wykazać, że gdyby osoba składająca ostatnią wolę nie działała pod wpływem błędu, groźby lub przymusu, nigdy nie złożyłaby oświadczenia określonej treści.

Pytanie o to, czy testament wydrukowany i jedynie podpisany przez notariusza jest ważny, ma zapewne związek z innym rodzajem testamentu, czyli testamentem własnoręcznym, o którym mowa w art. 950 § 1 k.c. Testament ręczny spadkodawca może sporządzić w ten sposób, że napisze go pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Testament własnoręczny, napisany na maszynie lub komputerowo, i jedynie podpisany własnoręcznie przez testatora, jest nieważny.