5 lutego 1943 roku, czyli równo 70 lat temu rozpoczął się jeden z tragiczniejszych momentów w dziejach Białegostoku. Nastąpiła wówczas likwidacja getta w Białymstoku, a następnie wielka deportacja Żydów. Z rąk nazistów zginęły tysiące mieszkańców. Gigantyczny mord organizował Fritz Gustaw Friedel, szef białostockiego gestapo.
Holokaust w Białymstoku
Białystok był pod niemiecką okupacją od 27 czerwca 1941 roku. Wtedy naziści wkroczyli do grodu nad rzeką Białą i z miejsca zabili 2000 osób. Spalono je żywcem, po tym jak uwięziono w Wielkiej Synagodze (przy dzisiejszej ul. Suraskiej).
W całym mieście było 56 tysięcy Żydów. Tydzień po spaleniu świątyni, naziści wywieźli 4000 osób do lasu Pietrasze. Tam ich rozstrzelano. Pozostałym 50 tysiącom osób nakazano przeprowadzić się do specjalnie utworzonego getta, które znajdowało się między dzisiejszymi ulicami Poleską, Botaniczną, Lipową i Sienkiewicza.
5 lutego 1943 roku rozpoczęła się likwidacja getta w Białymstoku. W ciągu 8 dni, wywieziono do obozu zagłady w Treblince aż 10 000 osób. Wielka Deportacja zakończyła się w sierpniu 1943 roku. W tym czasie wywieziono do Treblinki i Majdanku 40 000 osób.
Fritz Gustaw Friedel - gestapowski zbrodniarz
Odpowiedzialny za likwidację getta był Fritz Gustaw Friedel, szef gestapo w Białymstoku. Zbrodniarz przychodził sam do getta i stosował terror. - Friedel nachodzi! - krzyczeli Żydzi. Wówczas wszyscy uciekali z ulic, gdy przejeżdżał potwór. Kilka razy próbowano Friedela zabić, jednak obawiano się całkowitego zniszczenia getta. 16 sierpnia, gdy doszło do wybuchu powstania w getcie, jeden granat upadł niedaleko nazistowskiego zbrodniarza. Friedel zdążył uciec. W odwecie naziści wyrywali siłą od matek i zebrali w grupach małe dzieci na ul. Jurowieckiej. Friedel zaczął się sadystycznie śmiać, następnie wziął broń i zastrzelił dzieci. Innym razem dzieci otruto w szpitalu przy ul. Fabrycznej.
Następnym razem Niemcy zebrali młode dziewczęta. Fritz Gustaw Friedel nakazał, aby te zaczęły śpiewać. Kiedy Żydówki zignorowały polecenie, kat wymierzył w dziewczyny bronią. Żadna z nich się nie poruszyła. Następnie wściekły gestapowiec zaczął strzelać. Robił to nawet, gdy dziewczęta leżały martwe.
Kolejnym razem Friedel nakazał zebrać ludzi na cmentarz przy ul. Żabiej. Wykopano tam duże doły. Friedel rozkazał wszystkim starszym mężczyznom, kobietom i dzieciom wejść do środka. Następnie naziści pogrzebali ludzi żywcem! Inne źródła mówią, że Friedel na cmentarzu rozstrzeliwał.
7 sierpnia 1945 został aresztowany. W 1948 roku został przewieziony do Polski. Jego proces zakończył się karą śmierci 26 października 1949 roku. Odbywał się w budynku ówczesnego teatru (dzisiaj Kino Ton). Był to proces pokazowy, który budził wiele emocji. Na rozprawę przyjechali nawet amerykańscy dziennikarze żydowskiej gazety "Bialystoker Sztyme". Wyrok wykonano w 1952 roku.
Fritz Gustaw Friedel nigdy się nie przyznał do zbrodni.
źródła: Album Białostocki - Kurier Poranny, dzieje.pl, zchor.org (The Bialystoker Memorial Book)
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Dołącz do nas na X!
Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?
