Pytanie do specjalisty. Celiakia - choroba o wielu twarzach

Co to za choroba celiakia?

- To choroba zależna od glutenu, ogólnoustrojowa, o różnym indywidualnym, przebiegu. Dotyczy prawie wszystkich układów i narządów, zaczynając od skóry, przez ośrodkowy układ nerwowy, serce, nerki, kości, wiele innych narządów. Schorzenie to zaczyna się w jelicie cienkim. Pod wpływem glutenu dochodzi do zmian zapalno-destrukcyjnych błony śluzowej, co powoduje zaburzone wchłanianie i trawienie. Poza tym, co jest również ważne, jelito staje się bardziej przepuszczalne i przestaje nas chronić od toksyn, wirusów, grzybów, pasożytów oraz innych zagrożeń świata zewnętrznego. Podstawowy wpływ na objawy, przebieg choroby i jej powikłania ma dieta bezglutenowa, kontrolowana przez wyszkolonego dietetyka oraz czas trwania choroby do momentu ustalenia rozpoznania i dawka spożywanego glutenu.
Choroba najczęściej ujawnia się we wczesnym dzieciństwie i po 50 roku życia, różnymi objawami, w zależności od tego, które narządy czy układy są najbardziej dotknięte chorobą.

Co to jest gluten?

- To mieszanina białek roślinnych: gliadyny i innych glutenin. Występuje w ziarnach zbóż: pszenicy (gliadyna), żyta (sekalina) i jęczmienia (hordeina), a także w owsie(awenina), chociaż według niektórych badaczy owies jest bezpieczny. Ale w Polsce najczęściej nie ma osobnej technologii obróbki zbóż dla ludzi na diecie bezglutenowej, dlatego często owies jest skażony, a poza tym hoduje się go obok innych zbóż. A już bardzo niewielka ilość glutenu może spowodować zaostrzenie choroby.

Glutenu nie zawierają natomiast gryka, amarantus, proso (kasza jaglana), ryż i kukurydza.
Sam gluten jest substancją wiążącą wodę i stanowi znakomite podłoże dla substancji konserwujących, poprawiających smak, zapach, zabarwienie. Dlatego jest taki wszędobylski i technolodzy żywienia bardzo często jego wykorzystują w produkcji żywności.

Jakie są objawy celiakii?

- U dorosłych, inaczej niż u dzieci, nie ma charakterystycznych objawów. To choroba o wielu twarzach, indywidualnym przebiegu zależnym od predyspozycji genetycznych, wieku, okresu choroby i dawki glutenu. O celiakii należy pomyśleć wtedy jeśli każda inna choroba przebiega nietypowo i nie uzyskujemy oczekiwanych efektów w leczeniu farmakologicznym.

Nie jest prawdą, że choroba trzewna u dorosłych objawia się przede wszystkim niestrawnością czy biegunką, tak jak to się dzieje u dzieci. Większość pacjentów ma inne problemy. U kobiet do 50 r. ż. często diagnozowaliśmy niedokrwistość z niedoboru żelaza, a u pacjentów obu płci niedobór potasu, wapnia, fosforanów i magnezu. Moja przygoda z celiakią zaczęła się w 2002 r. i była związana z diagnostyką uporczywego, nawracającego obniżania się potasu u pacjenta, który z tego powodu, przez 20 lat musiał uzupełniać jego niedobór dożylnymi wlewami. Z tego powodu był wielokrotnie diagnozowany.

Szukano przyczyny utraty, natomiast nie pomyślano, że może być zaburzone wchłanianie. Sam również przez wiele lat nie pomyślałem o tej przyczynie.
Duża grupa chorych cierpi na wielorakie zaburzenia psychiczne, te łagodne - jak postępujące zmęczenie, dystymia, ale też i poważniejsze - depresja czy schizofrenia. U wielu pacjentów dodatkowo obserwowałem nadwagę, a nawet otyłość. Mieliśmy też chorych z niepłodnością, osteoporozą, dyslipidemią i cierpiących na bóle stawów. Niestety, u niektórych pacjentów chorobę rozpoznawaliśmy w okresie rozwinięcia poważnych powikłań jakimi są chłoniaki czy gruczolakoraki przewodu pokarmowego.

A czy wrzodziejące zapalenie jelita ma związek z chorobą?

- Tak, miałem chorych, którym można było zmniejszyć dawki leków oraz wydłużyć okres remisji stosując dietę bezglutenową.

Czy stres może wyzwolić chorobę?

- Stres psychiczny, infekcja wirusowa i zabieg operacyjny to sytuacje kliniczne, które mogą wyzwolić chorobę. Ona dotąd jest uśpiona, chociaż zazwyczaj jakieś objawy wcześniej były.

Jeśli np. po banalnej grypie żołądkowej, przez dłuższy czas, nie możemy dojść do siebie , to może warto pomyśleć o celiakii.

Jakie wyniki badań krwi mogą nasuwać podejrzenie celiakii?

- Do 55 r.ż. każdy pacjent z niedokrwistością powinien być najpierw zdiagnozowany w kierunku celiakii, oczywiście jeśli nie ma objawów utraty krwi. Po 55 r.ż powinno też się badać w kierunku choroby organicznej, z nowotworem włącznie, co nie wyklucza celiakii. Jeśli mamy nawracający niski poziom potasu, a pacjent nie pije alkoholu, ma zdrowe nerki, nie stosuje leków moczopędnych, nie nadużywa słodyczy, to powinien poprosić o zbadanie w kierunku celiakii. Do dalszych badań powinny skłaniać także niski poziom wapnia i niskie fosforany, podwyższony poziom trójglicerydów, podwyższony poziom transaminaz itp.

Jakie badania potwierdzą diagnozę?

- Nie ma jednego badania konkretnego. Do scrynningu u dorosłych stosuje się oznaczanie przeciwciał przeciwko transglutaminazie tkankowej w klasie IgA i IgG. Od tego należy zacząć diagnostykę, ale jest ona dość droga, dlatego leży to głównie w gestii poradni gastrologicznych. Chorych, u których wyniki są pozytywne, kieruje się do pracowni endoskopowej, na dalsze badania. Tylko pozytywne badanie endoskopowe, z potwierdzoną histopatologią rozstrzyga o chorobie.

Jest też grupa pacjentów, u których nie stwierdzamy wzrostu przeciwciał we krwi i zmian histopatologicznych w zaopuszkowej części dwunastnicy,a po włączeniu diety bezglutenowej obserwujemy poprawę zdrowia. Mamy wtedy do czynienia z tzw. nadwrażliwością na gluten.

Jak wygląda leczenie?

- Leczymy dietą bezglutenową. Ale powinna być stosowana pod opieką dietetyka i okresowej kontroli u gastrologa. Dieta polega na wyeliminowaniu czterech podstawowych zbóż, ale nie tylko. Gluten jako nośnik wielu substancji wymienionych wcześniej, występuje praktycznie w każdym przemysłowym produkcie spożywczym: wędlinach, przyprawach, jogurtach, serach a nawet są nim nasączone torebki do herbaty ekspresowej. Dlatego pacjenci powinni bazować na domowym jedzeniu, kupować produkty dobrze znane, z wiadomego źródła i posiłek przygotowywać w domu.
Dieta bezglutenowa to sposób na życie, inne, wolniejsze, bardziej konsekwentne i powściągliwe. Potrafi zmienić nie tylko zdrowie, ale i osobowość.

Czy są leki na tę chorobę?

- Cały czas są starania, aby wynaleźć leki, które unieszkodliwią gluten w przewodzie pokarmowym, na razie nikomu to się nie udało. Stosuje się natomiast leki wspomagające takie jak preparaty zawierające enzymy trzustkowe, przyśpieszające regenerację błony śluzowej probiotyki, ale czasami jesteśmy zmuszeni sięgnąć po leki immunosupresyjne. Ale to powinno odbywać się w ośrodkach referencyjnych.