Pytanie do specjalisty. Choroby zatok

s Co to są zatoki?

- Zatoki przynosowe to wypustki błony śluzowej nosa, wrośnięte w otaczające kości, od których przyjmują swoje nazwy. Zatoki szczękowe wypełniają powietrzem nasze struktury nad policzkami, przy oczodołach mamy zatoki sitowe, a wyżej są zatoki czołowe i klinowe. Zatoki to struktury zawierające powietrze, służą m.in. temu, aby rezonans głosu był właściwy, chronią przed urazami, ocieplają mózg.

Błona śluzowa wyściela nos i zatoki. Na jej powierzchni znajduje się urzęsiony nabłonek, na nim śluz. Te rzęski cały czas w jedną stronę uderzają, w kierunku naturalnych ujść zatok, po to, aby ta warstwa śluzu się przesuwała i wypływała przez nie. Zatoka się w ten sposób oczyszcza.

Aby dobrze funkcjonować, zatoki powinny być upowietrznione, mieć drożne ujście w bocznej ścianie nosa - to ułatwia ich oczyszczanie i wietrzenie. Tymczasem wystarczy małe przeziębienie i może dojść do obrzęku błony śluzowej w takim ujściu i problemów, tak jak w niewietrzonym pokoju, z zamkniętymi drzwiami i oknami.

Jakie są najczęstsze schorzenia zatok?

- Zapalenie zatok właściwie zawsze towarzyszy infekcjom. Mówimy o nieżycie błony śluzowej nosa i zatok. Objawy to zatkanie nosa bądź wydzielina z nosa, bóle w okolicy twarzoczaszki, uczucie rozbicia, gorączka. Najczęściej mamy do czynienia z infekcją wirusową, nie wymagającą intensywnego leczenia, która najczęściej sama przechodzi po maksymalnie 10 dniach, przy odpowiednim postępowaniu. Jeśli posiedzimy w cieple, będziemy zażywać ciepłe płyny, wydmuchiwać nos, brać leki przeciwzapalne.

Jeśli jednak przy tym postępowaniu infekcja nie przechodzi, albo nasila się po pięciu dniach, można podejrzewać zakażenie bakteryjne i wtedy potrzebne są antybiotyki. Trwające powyżej 12 tygodni objawy mogą wskazywać na przewlekłe zapalenie i jest to zazwyczaj wskazanie do tomografii komputerowej. Ona da nam najwięcej informacji o stanie zatok przynosowych i bocznej ściany nosa, gdzie znajdują się ujścia zatok, tzw. kompleks ujściowo-przewodowy. Wtedy można wdrożyć odpowiednie, celowane leczenie, aby poszerzyć ujścia zatok, zapewnić drenaż wydzieliny z zatoki. Możemy wykonać np. operację endoskopową zatok polegającą na odblokowaniu zamkniętych ujść zatok i usunąć polipy często towarzyszące zapaleniu.

Czy polipy są groźne?

- Często towarzyszą przewlekłemu zapaleniu zatok, czemu sprzyja też alergia. Polipy powstają z obrzękniętej błony śluzowej nosa i zatok przynosowych i potrafią całkowicie zablokować nos. Tu niezbędne jest usunięcie polipów, a potem zalecane jest leczenie steroidami w aerozolu. Takie postępowanie hamuje odrastanie polipów.

Czy powszechnie dostępne w aptekach krople do nosa są bezpieczne?

- Krople do nosa zazwyczaj działają obkurczająco na błonę śluzową nosa. Ale można je stosować bezpiecznie najwyżej przez 3-4 dni, potem może dojść do porażenia rzęsek i dalsze leczenie będzie nieskuteczne. Lepiej płukać zatkany nos solą morską lub fizjologiczną, czy stosować inhalacje z olejkami np. sosnowym czy miętowym, działającym przeciwobrzękowo i przeciwzapalnie.

Czy nadal wykonuje się punkcje zatok?

- Swego czasu był to popularny zabieg, teraz wykonywany jest rzadziej, w wybranych przypadkach, głównie jako przygotowanie do operacyjnego zabiegu. Wykonywany jest w znieczuleniu miejscowym, przez nos wkłuwa się igłę do zatoki szczękowej, przez dren wprowadza płyn i wypłukuje się zatokę.

Czy częsty katar jest zagrożeniem dla zatok?

- Katar towarzyszy zapaleniu błony śluzowej nosa i zatok. Dlatego katary trzeba leczyć, uprzednio starając się poznać ich przyczynę. Może być nią alergia, np. uczulenie na kurz.

Jakie mogą być powikłania zapalenia zatok?

- Dochodzi do nich rzadko, zazwyczaj przez ciągłość zapalenie bakteryjne przenosi się na sąsiednie struktury. To np. powikłania oczodołowe, u dzieci występuje najpierw obrzęk i zaczerwienienie powiek. To pierwszy etap powikłania oczodołowego, potem może pojawić się nawet ropień. Rzadko zdarzają się, ale bywają powikłania mózgowe, np. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, ropień mózgu czy zakrzepowe zapalenie zatoki jamistej.

Czy raz przebyte zapalenie zatok oznacza już zawsze problemy?

- Jednorazowy incydent przy odpowiednim leczeniu nie powinien być przyczyną kolejnych zachorowań. Jeśli jednak choroba jest niewyleczona, mogą pojawić się problemy z zatokami przy kolejnej ostrej infekcji. Dobrze wyleczone pierwsze zapalenie to mniejsza szansa, że będzie ono dokuczało nam w kolejnym sezonie.

Jak zapobiegać chorobie?

- Wzmacniać odporność, prowadzić zdrowy tryb życia, stosować odpowiednią dietę. Bardzo ważne jest niepalenie papierosów i unikanie dymu tytoniowego, który poraża rzęski odpowiedzialne za oczyszczanie nosa. Osoby z grupy ryzyka, głównie starsze czy małe dzieci, powinny szczepić się od grypy.