Pytanie do specjalisty. Zbyt często bierzemy antybiotyki

Co to są antybiotyki?

- Najprościej mówiąc to substancje, które mają działanie antybakteryjne: zabijają bakterie albo uniemożliwiają ich rozwój. Nie działają natomiast na wirusy. Chociaż i wirusy, i bakterie to drobnoustroje, które mogą powodować zakażenia (m.in. te najpopularniejsze układu oddechowego), to antybiotyk będzie skuteczny tylko w przypadku zakażenia bakteryjnego.

Odkrycie antybiotyków było przypadkowe, gdy szkocki bakteriolog i lekarz Alexander Fleming zauważył, że grzyby wytwarzają substancję powodującą zahamowanie wzrostu bakterii. Odkrycie penicyliny zapoczątkowało nową erę w medycynie. Bez antybiotyków nie udałoby się wyleczyć wielu chorób, jak np. zapalenie płuc, które kiedyś było bardzo groźną chorobą, często śmiertelną. Trudno też sobie wyobrazić rozwój chirurgii bez dostępu do antybiotyków, bo powikłania zabiegów byłyby częste. Ale chociaż antybiotyki były odkryciem przełomowym, dzisiaj korzystamy z nich często nieracjonalnie, stosujemy w zakażeniach, które powinny ustąpić bez sięgania po te leki. Efekt jest taki, że mamy do czynienia z coraz większą antybiotykoopornością bakterii. Biologia nie znosi próżni, już po odkryciu pierwszego antybiotyku - penicyliny, pojawiły się bakterie oporne na ten lek. Tak jest do dziś: nowe antybiotyki są produkowane, ale bakterie są sprytniejsze i stale wytwarza się w nich oporność na leczenie. Im częstsze jest stosowanie antybiotyków, tym ta oporność jest częstsza.

Kiedy lekarz powinien zaordynować antybiotyk?

- Trudno podać jednoznaczne wskazania, wszystko zależy od przypadku i jego oceny przez lekarza. Bierze on pod uwagę obraz kliniczny, czasem posiłkuje się badaniami dodatkowymi. To sztuka lekarska, aby odpowiednio rozpoznać i leczyć. Nie wymuszajmy przepisania antybiotyku, pamiętajmy, że lekarz, który go nie wypisuje, działa w interesie pacjenta, nie naraża go na niepotrzebne działania niepożądane. Mogą to być np. zakażenia przewodu pokarmowego. Antybiotyki powinny być stosowane racjonalnie, tylko wtedy, gdy potrzeba.

Czy antybiotyk można zażywać profilaktycznie, aby np. uchronić się przed powikłaniami infekcji wirusowej?

- Nie ma zaleceń, aby profilaktycznie podawać antybiotyk w tej sytuacji. Ale jeśli infekcja wirusowa nie ustąpi, jest pogorszenie, to można włączyć antybiotyk. Są też sytuacje, gdy profilaktyczne podanie antybiotyku jest uzasadnione, ale to bardzo rzadkie i ściśle określone sytuacje, np. u niektórych osób po kontakcie z osobą chorą na posocznicę meningokokową.

Czy Polska należy do krajów, gdzie antybiotyków wypisuje się za dużo?

- Są badania, które porównują poszczególne kraje pod względem zużycia antybiotyków. Polska jest wśród krajów przodujących w tym względzie. Ale najwięcej antybiotyków stosuje się w krajach południowych: Grecja, Cypr, Włochy. Badania pokazują, że tam, gdzie używa się dużo antybiotyków, oporność bakterii jest większa.

O tym, że jest to problem, zaczęliśmy mówić dopiero od niedawna. Unia Europejska, Polska wprowadziły programy ochrony antybiotyków. To jedyna grupa leków pod ochroną. Wynika to z tego, że jeśli ktoś niepotrzebnie weźmie lek od cukrzycy czy nadciśnienia, to skutki ponosi tylko ta osoba, która lek przyjęła. W przypadku niepotrzebnego przyjmowania antybiotyków, konsekwencje ponosimy wszyscy - rośnie oporność na bakterie w społeczeństwie. W efekcie może być tak, że ktoś nie będzie mógł być skutecznie leczony.

Czy lekarze często ulegają presji pacjenta, aby jednak wypisać antybiotyk?

- Nie każda wizyta związana z zakażeniem układu oddechowego kończy się receptą na antybiotyk, chociaż są lekarze, którzy przepisują je częściej niż inni. Cieszę się, że są kampanie skierowane do pacjentów, mówiące im, aby nie wymuszali antybiotyków, bo lekarze są podatni na oczekiwania pacjentów.

Czy to prawda, że antybiotyk trzeba brać minimum 7 dni, aby zadziałał?

- Nie ma takiej zasady. To zależy od rodzaju zakażenia i antybiotyku. Są leki, które skutkują po podaniu jednej dawki, są takie do podawania przez trzy dni, inne wymagają 14-21 dni podawania. Nie ma jednej reguły. O dawce i długości leczenia decyduje lekarz w oparciu o istniejące rekomendacje.

Czy przyjmując antybiotyk trzeba brać leki osłonowe?

- Warto przyjmować tzw. probiotyki, które mogą dawać dodatkową ochronę przed szkodliwymi bakteriami i działaniami niepożądanymi antybiotyków.

Czy w infekcji bakteryjnej zawsze jest potrzebny antybiotyk?

- W zakażeniach bakteryjnych raczej skłaniamy się do tego, aby podać antybiotyk. Ale nie można wykluczyć, że lekkie infekcje zostaną zwalczone przez pacjenta samoistnie, bez antybiotyku. Każdy posiada odporność, więc możliwość taka jest. Ale na pewno nie dotyczy to np. zapalenia płuc.

Czy stosować antybiotyki naturalne, takie jak czosnek, cebula?

- Nie są to antybiotyki, ale produkty zawierające substancje o działaniu antybakteryjnym czy podnoszące odporność. Niestety, badań naukowych w odniesieniu do skuteczności tych substancji nie ma. Dlatego zostawiam to do decyzji pacjenta.

Czy jedzenie mięsa zwierząt faszerowanych antybiotykami może wpływać na antybiotykooporność?

- Zużycie antybiotyków w hodowli zwierząt ogrywa dużą rolę, wiem, że są podejmowane działania dotyczące ograniczenia zużycia tych substancji. Na pewno jest związek między opornością bakterii, a stosowaniem antybiotyków u zwierząt, ale w jakim stopniu, nie jestem w stanie odpowiedzieć.

Co robić, aby nie korzystać z antybiotyków?

- Stosować zasady zdrowego stylu życia, które podnoszą odporność: codzienny ruch, odpowiednio długi sen, racjonalne odżywianie.