Rodzeństwo bez zachowku

Brat był żonaty, ale nie miał dzieci. W testamencie cały majątek zapisał żonie. Nie byłoby w tym nic bulwersującego, gdyby nie fakt, że brat odziedziczył prawie cały majątek po naszych rodzicach. Czy nam, jako jego rodzeństwu, należy się zachowek? Do kiedy można się o niego ubiegać?

- Ustawodawca przewidział zamknięty katalog osób uprawnionych do zachowku. Niestety w tym kręgu nie znajduje się rodzeństwo. Zgodnie bowiem z treścią art. 991§1 Kodeksu cywilnego „Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek)”.

Niestety, jak wynika z przepisu 991 Kodeksu cywilnego, ani brat, ani siostra nie należą do kręgu osób uprawnionych do zachowku po zmarłym bracie - przepis mówi bowiem: „zstępnym, rodzicom, małżonkowi”. Wykładnia rozszerzająca w tym przypadku nie jest możliwa.

Roszczenie osób uprawnionych do zachowku przedawnia się z upływem pięciu lat od ogłoszenia testamentu. Tak więc pięcioletni termin do żądania zapłaty zachowku od spadkobierców liczony jest od chwili ogłoszenia testamentu. Jednak nie zawsze jest to takie oczywiste. Poniżej przykłady orzeczeń sądowych, z których wynika, że bieg przedawnienia roszczenia o zachowek nie rozpoczyna się, jeśli uprawniony nie wie, o swoim prawie.

I tak: w wyroku z 17 września 2010 r. (II CSK 178/10) Sąd Najwyższy podkreślił, iż „w orzecznictwie i doktrynie zasadnie przyjęto, że przepis ten wymaga wykładni zgodnej z ratio legis samej instytucji zachowku oraz ze znaczeniem początku biegu przedawnienia roszczenia dla uprawnionego do zachowku. Wprawdzie więc osoba uprawniona do zachowku staje się znana z chwilą otwarcia i ogłoszenia testamentu, ale może wystąpić z roszczeniem najwcześniej dopiero wtedy, gdy sama dowie się o istnieniu testamentu i o jego treści, a nawet o potwierdzeniu praw do spadku poprzez postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku na podstawie tego testamentu (uzasadnienie uchwały SN z 22 lutego 1972 r., III CZP 102/71, OSNC 1972, nr 7-8, poz. 127). Dlatego początek biegu przedawnienia roszczenia o zachowek w rozumieniu art. 1007 § 1 k.c., liczony od chwili wymagalności tego roszczenia winno się ustalać dla każdego przypadku osobno (…)”.

„Bieg przedawnienia roszczenia o udział w schedzie nie rozpocznie się, jeśli uprawniony nie wie o swoim prawie.” (Wyrok SN z 17 września 2010 r., sygn. II CSK 178/10).