Skąd wzięło się twoje nazwisko i nazwa wsi?

Nasz Czytelnik Władysław Leonczuk pisze do nas: „Chciałbym poznać historię nazwiska Leończuk we wsi Ochremowicze (leżącej w gm. Zabłudów w województwie podlaskim). To nazwisko występuje też w innych miejscowościach gminy Zabłudów. Z wyrazami szacunku“.

Leończuk

- Nazwisko Leończuk utworzone zostało od formy zdrobniałej Leonko, a ta od imienia Leon (pochodzącego z łacińskiego Leo, Leonis, a te zaś od greckiego apelatywu leon w znaczeniu „lew“) - rozpoczyna prof. Michał Kondratiuk. - Imię Leon wcześnie zanikło w języku rosyjskim, zostało zastąpione przez imię Lew. Formy imion Leo i Leon są rozpowszechnione w łacińskim kręgu kulturowym, pojawiały się też pod wpływem polskim w krajach wschodniosłowiańskich, na Białorusi i Ukrainie.

W Polsce nazwisko Leończuk nosi 555 osób, natomiast w postaci Leonczuk - 141 osób. Główne skupiska osób noszących nazwisko Leończuk w Polsce wschodniej to powiaty: siemiatycki, bielski, hajnowski, białostocki i miasto Białystok, natomiast nazwiska w brzmieniu Leonczuk są powszechne w powiatach: bielskim, białostockim i w mieście Białystok. Na Białorusi używane są imiona: Leon, Lewon, Lawon, Lawoś.

Nieroda

Natomiast Ilona Nieroda pisze do nas: „Chciałabym poznać historię mego nazwiska - Nieroda oraz nazwę miejscowości: Burchaty. Z góry dziękuję. Z wyrazami szacunku“.

- Nazwisko Nieroda poświadczone jest w źródłach polskich już w 1125 roku - twierdzi językoznawca. - Są też formy pochodne: Nierodo, Nierodka, Nierodko, Nieroduk, Nierodzik, Nierodkiewicz. Jest to nazwisko utworzone od wyrazów popolitych - nie rodzić. Ze staropolskiego nierod to rodzaj drobnej rybki, a nieroda - jakaś roślina. W XVII wieku na Białorusi występowały nazwiska Nierad, Nieradek, a na Ukrainie - Nerada.

W naszym regionie nazwisko Nieroda można spotkać m.in. w Białymstoku (14 osób) oraz wsiach Burchaty i Holonki (po 15-18 osób) - na podstawie www.nazwiska-polskie.pl

Nasuta

Adam Nasuta z Wólki pisze: „(...) Postanowiłem poprosić o pomoc w wyjaśnieniu, jak powstało moje nazwisko. Nazywam się Adam Nasuta, pochodzę ze wsi Wólka w gminie Suchowola“.

- Nazwisko Nasuta było podstawą nazwy wsi Nasuta, Nosuta, dziś zwanej Śniczany w gm. Sidra w pow. sokólskim - rozpoczyna prof. Kondratiuk. - Sioło Nosuta w 1578 roku miało 18 włók ziemi i należało do włości nowodworskiej. Mieszkali w nim między innymi: Paweł Nasuczycz, Piotr Staniuczycz, Paniuta Maczuczycz. Prof. J. Wiśniewski pisał: „Można ustalić, że przed 1528 rokiem były początki wsi Nosuta, dziś Śniczany, pochodzącej od litewskich rodów osocznickich, może od Janka Nasuticza występującego w 1539 r. wśród osocznickich rodów zasidrańskich”. Nazwa osobowa Nasut(a) poświadczona jest w Polsce, na Białorusi i na Litwie w postaci Nosuta (pochodzącego od nosys w znaczeniu „nos“). Elementem bałtyckim może tu być sufiks -uta, -utis nadający wyrazom w dialektach litewskich odcień deminutywny (zdrobniały) albo pejoratywny, np. vaikutas „dzieciątko, chłopczyk“, a vaikas „dziecko, chłopiec’; sznekutis to „gaduła, szczebiot“, a sznekus - „wymowny, gadatliwy“. Formant ten jest wykorzystywany w derywacji antroponimów litewskich, np.Degutis, Dovgutis, Dargutis, Petrutis, Szakutis, Werg-uta, Laputis. Formant zeslawizowany -uć z litewskiego -utis jest produktywny w gwarach suwalskich okolic Sejn, powstałych pod wpływem albo na podłożu gwar litewskich. Występuje tu w funkcji deminutywnej, patronimicznej i pejoratywnej.

W naszym regionie nazwisko Nasuta najczęściej występuje w Białymstoku (43 osoby), Wólce (10 osób), Czarnej Białostockiej (9 osób), Ełku, Hajnówce i Bielsku Podlaskim (po 8-9 osób). Można je także spotkać m.in. w Augustowie, Kleosinie, Krupnikach i Michałowie (po 5 osób), a także w Supraślu (4 osoby) - na podst. www.nazwiska-polskie.pl

Małachwiej

Kolejna nasza Czytelniczka zwróciła się do nas z prośbą o wyjaśnienie etymologii jej panieńskiego nazwiska - Małachwiej.

- Nazwisko to pochodzi od biblijnego imienia męskiego - hebrajskiego Mal’akhi, Mal’akijah o znaczeniu „posłaniec Boży, zwiastujący Boga (Jahwe)“ - rozpoczyna językoznawca. - Według Biblii nosił je prorok Malachiasz (470 -450 przed Chrystusem). Imię Maliachiasz w średniowiecznych źródłach polskich nie jest poświadczone, później na naszych ziemiach spotykane wyjątkowo. W językach wschodniosłowiańskich występowały formy: Małachija (cerkiewna), Małachij, Małafiej, Małachiej, Małachwij, Małachwiej, Małasza i inne potoczne.

W naszym regionie nazwisko Małachwiej najczęściej można spotkać w Białymstoku i Suwałkach (po 21 osób) oraz w Łomży (9 osób).

Koty Rybno

Krzysztof Karwowski pisze do nas: „Witam,

jestem zainteresowany otrzymaniem informacji na temat rodziny Rybińscy i miejscowości Koty-Rybno, Koty-Rybne - były stosowane różne nazwy (znajduje się w woj. podlaskim, przedtem woj. łomżyńskim, w okolicach Grajewa)“. Prof. Kondratiuk o nazwisku Rybiński pisał już tydzień temu, w Magazynie „GW“ z dnia 23 października. Dzisiaj zaś omawia wieś Koty-Rybno.

- Pierwsza informacja źródłowa o tej miejscowości pochodzi z 1525 roku, kiedy to książę Janusz III sprzedał Mikołajowi i Wawrzyńcowi Rybińskiemu 7 włók z jednym brzegiem rzeki Łek (dziś Ełk) obok Danówka [Rybno-Góra-Łek] - rozpoczyna językoznawca. - W kolejnych zapisach źródłowych mamy formy nazw miejscowości: Ribno (1577 r.); Kąty (1783 r.); Kąty Rybno (1795 r.); Koty Rybno (1827 r.); Koty-Rybno (1883 r.). Pierwotną nazwę osady: Rybno-Góra-Łek można objaśnienić: człon pierwszy - Rybno - pochodzi od nazwiska Rybiński, człon drugi - Góra - od nazwy terenowej góra, człon trzeci - od nazwy rzeki Łek, dziś Ełk. Forma Łek powstała w wyniku absorbji przyimka z wyrażenia: ze Łku> z Ełku > Ełk. Początkowa nazwa rzeki Łek, pochodzi od apelatywu łęk w znaczeniu rzeki, brzegu, zakrętu, zakola, w języku rosyjskim łuk to zakręt, zakole rzeki. Koty-Rybno jest nazwą wtórną, pojawiła się później, kiedy część wsi nabyli Kotowscy, stąd człon pierwszy obecnej nazwy: Koty-Rybno.

Prof. Michał Kondratiuk jest autorem ponad 200 publikacji poświęconych nazwom miejscowości i gwarom Białostocczyzny.

Jako wybitny językoznawca wymieniany jest w encyklopediach polskiej, białoruskiej, ukraińskiej i litewskiej.

Prof. Kondratiuk urodził się w Dubinach koło Hajnówki w 1934 r. W 1958 ukończył rusycystykę na Uniwersytecie Warszawskim, a trzy lata później filologię białoruską. W 1970 r. obronił pracę doktorską w Instytucie Słowianoznawstwa PAN w zakresie nauk humanistycznych, a w 1984 r. habilitował się w Instytucie Rusycystyki i Lingwistyki Stosowanej UW w zakresie językoznawstwa słowiańskiego i bałtyckiego. W 1992 r., po przejściu na pełny etat do Filii UW w Białymstoku, otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego Uniwersytetu w Białymstoku. W 1997 r. został profesorem belwederskim w wyniku starań Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W 2003 został profesorem zwyczajnym.