Wczesne wykrycie to szansa na zdrowie

Co to jest nowotwór?

- To niepohamowane, niekontrolowane namnażanie komórek w organizmie człowieka czy zwierzęcia. Dochodzi do tego wskutek zmian genetycznych w prawidłowych komórkach. Ogólnie można powiedzieć, że komórki nowotworowe nabywają potencjału inwazyjnego, wydzielają substancje, które z jednej strony pobudzają naczynia krwionośne gospodarza do wytwarzania nowych naczyń, które umożliwiają odżywianie komórek nowotworowych, ale też wydzielają inne substancje, które m.in. blokują działanie układu odpornościowego, sprzyjając tym samym wzrostowi guza, powstawaniu przerzutów do węzłów chłonnych czy przedostawaniu się komórek nowotworowych do krwi i wędrowaniu tą drogą do miejsc odległe położonych od nowotworu, co w konsekwencji prowadzi do tworzenia przerzutów odległych.

Czy organizm broni się przed tym procesem?

- Swego czasu w USA przeprowadzono badania pośmiertne ofiar wypadków samochodowych. Otóż okazało się, że u większości z nich znajdowano drobne ogniska nowotworowe lub nowotwory przedinwazyjne. Oczywiście nie wszyscy chorują na raka, ponieważ istnieją mechanizmy blokujące rozwój tej choroby. Przede wszystkim sprawnie funkcjonujący układ odpornościowy przeciwdziała rozwojowi choroby nowotworowej. Ponadto komórki, mimo że dochodzi w nich przez cały okres naszego życia do licznych zaburzeń genetycznych, mają tzw. aparat naprawczy, który weryfikuje poprawność materiału genetycznego komórki i w trakcie podziału komórkowego dochodzi do eliminacji uszkodzonych komórek.

W czasie naszego życia tysiące komórek ulega uszkodzeniu ale sprawnie funkcjonujący organizm w większości radzi sobie z tymi nieprawidłowościami. Ale czasem dochodzi do wielokrotnych uszkodzeń genetycznych, które sie kumulują. Komórka prawidłowa staje się komórką nowotworową. Wydziela substancje, które m.in. blokują układ odpornościowy naszego organizmu, co sprzyja rozwojowi choroby nowotworowej.

Co możemy robić, aby nie zachorować?

- Możemy sobie pomóc przez odpowiednią dietę czy dobre nawyki, a zaszkodzić - przez nieprawidłową dietę i złe nawyki. Zła dieta jest przyczyną aż 30 proc. zachorowań na raka.
Najlepiej spożywać niewiele mięsa czerwonego, za to dużo warzyw i owoców, które mają wiele składników antynowotworowych. Zaleca się spożywać pięć porcji warzyw i owoców w ciągu dnia, pod różnymi postaciami.

Trzeba też ograniczać alkohol, jego nadmierne spożywanie sprzyja rozwojowi choroby nowotworowej. Dotyczy to także niskoprocentowych alkoholi, jak piwo czy wino. Alkohol pobudza rozwój nowotworów złośliwych m.in. jamy ustnej, gardła, krtani, przełyku ale także piersi. Również palenie papierosów odpowiada za rozwój ok. 30 proc. nowotworów. Przyczynia się do rozwoju nie tylko raka płuca, ale też jamy ustnej, gardła, krtani, przełyku, pęcherza moczowego czy u kobiet - raka szyjki macicy.

Natomiast połączenie palenia papierosów z piciem alkoholu, wzmaga jeszcze ryzyko zachorowania na raka. Szkodzi też bierne paleni. W szczególności musimy chronić przed dymem tytoniowym dzieci.

Wpływ na wzrost zachorowalności na raka ma też otyłość. BMI powyżej 30 kg/m2 sprzyja rozwojowi raka jelita grubego, piersi czy trzonu macicy.

Bardzo ważna jest aktywność fizyczna. Jej zwiększenie redukuje ryzyko zachorowania na nowotwory jelita grubego, piersi, szyjki macicy czy prostaty. Nie muszą to być sporty ekstremalne. Wystarczy wchodzić po schodach zamiast używać windy czy pójść piechotą, pojechać rowerem zamiast korzystać z samochodu.

Czy to prawda, że jedzenie sklepowej wędliny wzmaga ryzyko zachorowania?

- W dzisiejszych czasach do żywności dodawane są tzw. polepszacze, konserwanty, które są co prawda zgodne z normami żywieniowymi, ale spożywanie ich w nadmiarze może szkodzić. W przypadku wędlin trzeba uważać na te, które są peklowane, konserwowane za pomocą azotanów i azotynów, mających zabijać bakterie jadu kiełbasianego. Taka wędlina jest różowa, pachnąca, zachowuje długo kolor. Ale azotany i azotyny mogą zamieniać się w nitrozaminy, które są wysoce rakotwórcze. Szczególnie dzieje się tak podczas obróbki cieplnej wędlin. Nawet kilka plasterków takiej wędliny dziennie wzmaga ryzyko zachorowania raka żołądka o ok. 30 proc. Najlepiej spożywać produkty bez konserwantów, powrócić do dawnej, tradycyjnej kuchni, do świeżo przyrządzanych potraw bez polepszaczy, konserwantów, ale i bez nadmiaru tłuszczu.

Jak ważna jest profilaktyka?

- Wczesne wykrycie choroby nowotworowej daje największe szanse na całkowite wyleczenie. W Polsce tylko u 20 proc. pacjentów rozpoznaje się chorobę nowotworową we wczesnej fazie rozwoju. Dla porównania w USA - aż 80 proc. nowotworów wykrywanych jest we wczesnym stadium zaawansowania klinicznego choroby.

Codziennie na raka zachorowuje w Polsce 300 osób, umiera 220. Statystycznie co 4 Polak zachoruje na raka, co 5 umrze z tego powodu. Można powiedzieć, że "nowotwory są wśród nas". Bardzo ważna jest świadomość ludzi i personelu medycznego. Należy być wyczulonym na różne objawy, które często na początku choroby są niecharakterystyczne.

Warto korzystać z programów profilaktycznych. To np. programy skriningowe, finansowane przez NFZ mające na celu wczesne wykrycie raka szyjki macicy i raka piersi. W pierwszym przypadku wykonywana jest cytologia u pań w wieku 25-59 lat, w drugim - mammografia u kobiet 50-69 letnich. U młodszych pań zalecane jest badanie USG piersi. Funkcjonuje też ministerialny program profilaktyki raka jelita grubego przeznaczony dla osób między 50 a 65 rokiem życia. Rak jelita grubego rozwija się bardzo długo bezobjawowo. Powstaje z niezłośliwych polipów, których przemiana w nowotwór złośliwy może trwać nawet ok. 10 lat. Podczas badania kolonoskopowego można wykryć chorobę we wczesnym, przedinwazyjnym stadium.
Warto pamiętać, aby korzystając z badań profilaktycznych wybrać właściwy ośrodek, dysponujący dobrym sprzętem diagnostycznym oraz wyszkoloną i doświadczoną kadrą.

Czy jeśli oboje rodzice chorowali na nowotwory, dzieci powinny się niepokoić?

- Bez wątpienia ryzyko jest większe niż u osób, w których rodzinie nikt nie chorował. Istotne jest jednak, jaki to był nowotwór i w jakim wieku się ujawnił. Uwagę zwracać należy szczególnie na te zachorowania, które wystąpiły w młodym wieku, na rzadkie typy nowotworów lub gdy dochodzi do wystąpowania nowotworów u wielu członków rodziny. Jeśli ktoś jest zaniepokojony powinien zgłosić się do poradni genetycznej. Badania genetyczne wykonywane są bezpłatnie, w ramach NFZ lub innych programów, po wcześniejszej konsultacji z lekarzem genetykiem.

Najczęściej testy wykonuje się w kierunku wykrycia predyspozycji do rozwoju raka jelita grubego lub raka piersi. Trzeba jednak pamiętać, że czułość testów jest czasem ograniczona. Również brak pozytywnego wyniku (czyli obecności mutacji genetycznej) nie oznacza, że na pewno nie zachorujemy. Nie wszystkie mutacje genetyczne są oceniane. Ponadto nie znamy jeszcze wszystkich mutacji genetycznych odpowiadających za rozwój nowotworów. Takie badanie pomaga zaplanować profilaktykę, ale do wyników trzeba podchodzić z rezerwą i nie eliminować braku ryzyka, jeśli wypada negatywnie.