Dzielnik oznacza pracownika, a Prawdzik - mówiącego prawdę

Nasz Czytelnik Bogdan Janczyło pisze do nas w mailu: „Bardzo proszę o etymologię nazwiska Janczyło i jeśli to możliwe to także nazwiska Romanowska. Oba te nazwiska występują w mojej rodzinie, ale nikt z rodziny nie potrafi wyjaśnić ich pochodzenia, a bardzo mnie to interesuje. Oba te nazwiska zwiazane są z okolicami miasta Mońki w woj. podlaskim.

JANCZYŁO

- Nazwisko Janczyło powstało jako forma kilkustopniowej derywacji od imienia Jan - rozpoczyna prof. Michał Kondratiuk. - Imię Jan jest pochodzenia hebrajskiego, powstało od Jehohanan co oznacza „Jahwe jest łaskawy“. W językach słowiańskich adaptowane jako Iwan i Jan. Forma Iwan we wczesnym średniowieczu znana była w całej Polsce, później na Kresach Wschodnich. Postać Jan notowana od początku XIII wieku. Nazwisko Janczyło utworzono bezpośrednio od postaci Jancz (1386 r.), Jancza, a te od imion Janek (1204 r.), Janko (1243 r.). Przyrostek -yło/-ydło może mieć znaczenie zgubiające (augmentatywne) w przeciwieństwie do deminutatywnego (pieszczotliwego).

W naszym regionie nazwisko Janczyło występuje głownie w Białymstoku (14 mieszkańców) i Mońkach (8 osób) - na podst. www.nazwiska-polskie.pl

ROMANOWSKI

- Natomiast nazwisko Romanowski jest poświadczone źródłowo w Polsce od 1439 roku - kontynuuje prof. Kondratiuk. - Pochodzi od nazw miejscowości typu: Romanowo - wieś, gm. Michałowo, pow. białostocki, Romanowo - wieś, gm. Kalinowo, pow. ełcki; Romanówka - wieś, gm. Sidra, pow. sokólski, Romanówka - wieś, gm. Siemiatycze, pow. siemiatycki; Romanów - wieś, gm. Izbica, pow. zamojski i inne miejscowości w Polsce o podobnej nazwie. Nazwiska odmiejscowe informują o dawnym pochodzeniu osoby z danej osady, czy obecnym miejscu jej zamieszkania.

W naszym regionie nazwisko Romanowski jest bardzo często spotykane. Występuje m.in. w Białymstoku (248 osób), Suwałkach (202), Ełku (137), Gołdapi i Łomży (po 79), Augustowie (69), Grajewie (57), Olecku (47), Giżycku (40).

PRAWDZIK

Natomiast Tadeusz Prawdzik z Augustowa pisze do nas: „Witam.Uprzejmie proszę o odpowiedź, bo chciałbym poznać pochodzenie mojego nazwiska Prawdzik. Pozdrawiam.“

- Podstawą tego nazwiska jest nazwa osobowa Prawda, poświadczona źródłowo w 1430 r., pochodząca od wyrazu pospolitego prawda w sensie „zgodność słów z rzeczywistością“ - wyjaśnia prof. Kondratiuk. - Od podstawy tej powstały nazwiska: Prawdiuk, Prawdzic (też nazwa herbu Prawdzic w XVI w.), Prawdzik, Prawdzin, Prawdziński, Prawdziuk i inne.

W naszym regionie nazwisko Prawdzik występuje głównie w Augustowie (189 mieszkańców), Ełku (57) i Suwałkach (34 osoby).

DZIELNIK

Urszula Rusak pisze zaś: „Moje panieńskie nazwisko brzmi Dzielnik. W Polsce jest tylko około 20 osób o tym nazwisku. Skąd się wywodzi? Jeśli można proszę o informację. Dziękuję i pozdrawiam.“

- Nazwisko jest pochodzenia apelatywnego od wyrazów dzielić z języka prasłowiańskiego „deliti“ lub działać od prasłowiańskiego „delati“ - wyjaśnia językoznawca. - Nazwisko Dzielnik może też pochodzić od staropolskiego wyrazu dzielnik w znaczeniu „pracownik“. Można je porównać z nazwą osobową z 1265 r. - Dzielnisz w źródłach polskich, a także ze współcześnie używanymi nazwiskami białoruskimi: Dzielisiewicz, Dzialec, Działun.

W naszym regionie nazwisko Dzielnik można spotkać w Łapach (13 osób), Białymstoku (11 mieszkańców) i Uhowie (5 osób).

POŚWIĘTNE

W kolejnym mailu, którego otrzymaliśmy, czytamy: „Witam serdecznie. Nazywam się Hubert Pietryńczak. Chciałbym zwrócić się do Pana prof. Kondratiuka z prośbą o wyjaśnienie pochodzenia swojego nazwiska i nazwy miejscowości, z której pochodzę, a mianowicie Poświętne w powiecie białostockim. Z góry dziękuję.“

Etmologię nazwiska Pietryńczak językoznawca wyjaśnił w Magazynie „Gazety Współczesnej“ z dnia 11 grudnia, a dzisiaj pochyla się nad nazwą miejscowości Poświętne:

- Najwcześniejsza informacja o osadzie „w Poświętnem” pochodzi z 1496 roku i podana jest w pracy A. Jabłonowskiego „Źródła Dziejowe“, tom XVII - Podlasie, część 2, s. 219. Tamże też (część 1, s. 111) czytamy: Poświąthne Gołębie 1580 r. Inne formy nazwy tej osady to: Poświętne 1795 r. Mapa Karola de Perthees; Poświętne 1827 r.; Poświętne albo Poświątne 1887 r. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego... (t. VIII, s. 854) - wylicza prof. Kondratiuk. - Nazwa tej wsi pochodzi od wyrazów pospolitych poświątne, poświętne w znaczeniu „grunta kościelne“. Przymiotnik poświętny, poświątny oznacza „kościelny, parafialny, do kościoła należący“. W klasyfikacji semantyczno-słowotwórczej nazwa Poświętne należy do grupy nazw kulturowych.

ŁAŹNIE

Jeden z naszych Czytelników prosi też o wyjaśnienie etymologii nazwy jego rodzinnej wsi - Łaźnie w gm. Supraśl.

- Z dostępnych mi źródeł wiadomo, że „dierewnia Łazni” włości Ostrów pow. sokólskiego w latach 1878 i 1886 miała 156 i 1/3 dziesięcin ogółu ziemi (Spisok ziemlewładienij Grodnienskoj gubierni...) - rozpoczyna prof. mochał Kondratiuk. - Wieś Łaźnie w gm. Ostrów pow. sokólskiego rejestruje także Słownik geograficzny Królestwa Polskiego... (t. XV/2, s. 261) oraz Skorowidz miejscowości RP (t. V, s. 79). Wieś ta leży nad rzeką Sokołdą, prawym dopływem Supraśli.

Jak dodaje językoznawca, nazwa wsi prawdopodobnie pochodzi od wyrazu łaźnia w znaczeniu „pomiszczenie do kąpania się, kąpiel w wodzie lub parze“.

- Tu może być w znaczeniu topograficznym jako „miejsce do kąpania się“ - uzupełnia profesor. - Nazwa wsi ma formę liczby mnogiej.

SOBÓTKA

Ewa Januszewska zaś pisze: „Witam. Ja i moja rodzina Januszewskich wywodzimy się ze wsi Sobótka niedaleko Bielska Podlaskiego. Chciałabym się dowiedzieć, skąd pochodzi nazwisko Januszewska, Januszewski oraz skąd wzięła się nazwa Sobótka. Pozdrawiam serdecznie i proszę o odpowiedzi“. Etymologię nazwiska Januszewski prof. Kondratiuk wyjaśnił na łamach Magazynu „GW“ z dnia 11 grudnia, a dzisiaj - o wsi Sobótka:

- Najstarsza znana informacja o osadzie Sobotka, wieś i dwór w parafii Ruskiej w roku 1676, pochodzi z rękopisu „Regestr pogłównego dwojga w roku 1676 uchwalonego“, przechowywanego w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie - rozpoczyna językoznawca. - Kolejne poświadczenia źródłowe to: Sobotka, wieś, 1772 r. - „Inwentarz starostwa i leśnictwa bielskiego“, rękopis w Bibliotece Uniwersytetu Wileńskiego; Sobotka, wieś i dobra Marceliny Ołdakowskiej, lata 1878, 1886 - „Spisok ziemlewładienij Grodnienskoj gubierni“; Sobótka, wieś i dobra, koniec XIX wieku; Sobótka, wieś i folwark, 1921 r., 18 domów i 95 mieszkańców plus 1 dom i 8 mieszkańców, gm. Pasynki, pow. bielski. Nazwa kulturalna określająca dzień - sobotę, w którym odbywał się ongiś targ w tej miejscowości.

Prof. Michał Kondratiuk jest autorem ponad 200 publikacji poświęconych nazwom miejscowości i gwarom Białostocczyzny.

Jako wybitny językoznawca wymieniany jest w encyklopediach polskiej, białoruskiej, ukraińskiej i litewskiej.

Prof. Kondratiuk urodził się w Dubinach koło Hajnówki w 1934 r. W 1958 ukończył rusycystykę na Uniwersytecie Warszawskim, a trzy lata później filologię białoruską. W 1970 r. obronił pracę doktorską w Instytucie Słowianoznawstwa PAN w zakresie nauk humanistycznych, a w 1984 r. habilitował się w Instytucie Rusycystyki i Lingwistyki Stosowanej UW w zakresie językoznawstwa słowiańskiego i bałtyckiego. W 1992 r., po przejściu na pełny etat do Filii UW w Białymstoku, otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego Uniwersytetu w Białymstoku. W 1997 r. został profesorem belwederskim w wyniku starań Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W 2003 został profesorem zwyczajnym.