Gdy Ełcka była ulicą Niemiecką

Grajewo powstało na szlaku handlowym między Mazowszem, Prusami i Jaćwieżą. Pierwszą osadę założono w miejscu niedostępnym, wybitnie dogodnym do obrony. Była to wysoka krawędź doliny rzeki Ełk, stanowiąca wzniesienie otoczone ze wszystkich stron wodami.

Od wschodu - doliną Ełku wraz z jeziorami Grajwy i Toczyłowo, od północy - głęboką doliną rzeki Grajewnicy, na której powstał młyn Cuder. (stąd nazwa dzisiejszej ulicy na północnych obrzeżach Grajewa) i łączącą się tu z nią rzeką Przekopną z istniejącymi tu bagnami (stąd pochodzi dzisiejsza nazwa Przekopka).

W tym właśnie miejscu powstała siedziba Grajewskich, a następnie ich sukcesorów Wilczewskich, od nazwiska których dzielnica ta do dzisiaj nosi nazwę Wilczewo.

Również główna ulica przechodząca przez ten teren utrzymała swą historyczną nazwę Wilczewo. Ze względu jednak na szczupły w tym miejscu teren, miasto Grajewo rozbudowywało się na przyległym, równinnym obszarze na zachód od dworu jego właścicieli.

Jak we wszystkich powstających miastach, centrum stanowił rynek, od którego rozchodziły się główne ulice. Jego wielkość, jak wszędzie, świadczyła o znaczeniu i wielkości miasta. A że Grajewo nigdy nie było wielkim i ważnym miastem, rynek jego był mniejszy aniżeli w starym Wąsoszu czy Radziłowie, ale jednak dość spory - 130 na 75 m). Był miejscem, gdzie prowadzący tędy szlak handlowy łączył Mazowsze z Litwą i Prusami.

Pierwsze, najstarsze ulice Grajewa prowadziły właśnie wzdłuż tego szlaku. Były to obecne ulice Piłsudskiego i Ełcka, którą co ciekawe podróżowano także w kierunku Litwy, gdyż droga przez bagienne tereny między Grajewem i Rajgrodem była niedostępna. Dość wcześnie pojawiła się także dzisiejsza ulica Wojska Polskiego, która nosiła pierwotnie nazwę Leśna.

Wraz ze wzrostem liczby mieszkańców i rozwojem miasta przybywały nowe ulice, zlokalizowane głównie w okolicach rynku. Z narożnika rynku w kierunku wschodnim odchodziła ulica o nazwie Widok. Ta nazwa kojarzy się z pięknym widokiem na dwór właścicieli miasta Grajewa. Ulica ta przestała istnieć jednak już w XIX w. Na zachodnich obrzeżach jeziora Okrągłego (obecnie park Central) powstały ulice: Zagórze - dzisiaj część ul. Dolnej i Podgórze - dzisiaj ul. Górna i Buczka.

W latach 1828-1829 wytyczono i zbudowano trakt warszawsko-brzeski, a więc dzisiejszą drogę nr 61.
Wiek XIX to także wytyczenie dzisiejszej ulicy Traugutta, która nosiła wówczas nazwę Nowej oraz ulic Koszarowej i Pocztowej.

Powstanie kolejnych ulic to efekt przeprowadzenia przez Grajewo linii kolejowej w latach 70. XIX w. Ulicami tymi były dzisiejsze ulice: Kolejowa, Strażacka i Szkolna oraz dr. Nowickiego.

W sierpniu 1922 r. na terenie miasta Grajewa było 25 ulic: Berka Joselewicza, Boguszewska, Cele, Dolna, Dworska, Janowska, Kilińskiego, Kolejowa, Konopska, Koszarowa, Łazienna, Młyńska, Ogrody, Piłsudskiego, Pocztowa, Polna, Przekopka, Rajgrodzka, Rudzka, Szpitalna, Tartak, Wiktorowo, Wilczewo, Wschodnia i Złota.

W okresie międzywojennym przybyło w Grajewie niewiele ulic. Były nimi dzisiejsze ulice 11 Listopada, Konstytucji 3 Maja i Nowokoszarowa. Okres dwudziestolecia międzywojennego charakteryzował się dość znacznymi zmianami w nazewnictwie istniejących tras komunikacyjnych (patrz tabelka).

Czytając o nazwach grajewskich ulic na przestrzeni jego historii warto pamiętać o tym, że w zasadzie aż do lat czterdziestych XX w. w tak małych miejscowościach jak m.in. Grajewo częściej (w tym także w aktach notarialnych) zamiast oficjalnych nazw ulic posługiwano się po prostu nazwiskami właścicieli poszczególnych posesji lub określeniami potocznymi.

Niewielu z dzisiejszych mieszkańców jest zapewne w stanie wskazać lokalizację takich obszarów miasta jak: "Zarudzie", "Rudniak", "Zastodolne", "Lisie Jamy", "Półsznurki", "Zgorzałe Działy", "Ćwiartki", "Wąski dział", "Pastewniki", "Adam", "Dodatki", "Grajewnica", "Kościarnia", "Działy żydowskie", "Góra Nowiny", "Łazy", "Strzelecka góra", "Na bagnie", "Naddawki" czy "Kawał".

Po zakończeniu II wojny światowej nastąpił bardzo intensywny rozwój Grajewa. Powstało kilka osiedli i kilkadziesiąt nowych ulic, których jest dziś w mieście ponad 100.

Niektóre z historycznych ulic przestały również istnieć lub zmieniły swoje nazwy. Warto jednak mieć świadomość zachodzących zmian w nazewnictwie ulic, by uniknąć nieporozumień. Wszak osoba, która opuściła Grajewo przed wojną opowiadając o ulicy Nowickiego ma na myśli dzisiejszą ul. Kolejową, a ulica Perlitza to również nie ta sama okolica co dziś.

Chyba jedyną grajewską ulicą, która zachowała swą pierwotną nazwę, a zarazem jedną z najstarszych, jest ul. Konopska.

Tomasz Dudziński jest dyrektorem Grajewskiej Izby Historycznej