Jak polscy uczniowie wypadną w badaniach PISA 2022? Ekspertki od edukacji komentują. Zdalne nauczanie nie pomogło?

Z wyników badań PISA 2018 wynika, że polscy uczniowie bardzo dobrze radzili sobie, jeżeli chodzi o umiejętności matematyczne. 15-latkowie z naszego kraju uzyskali wynik 516 punktów, o 27 punktów więcej niż średnia dla krajów OECD (w roku 2015 były to 504 punkty).

Najlepsze wyniki osiągnęli uczniowie z krajów lub regionów Azji, m.in. z Chin, Singapuru, a także Makao, Hongkongu, Japonii i Korei Południowej. Oprócz krajów azjatyckich wynik istotnie wyższy od Polski uzyskało tylko jedno państwo europejskie: Estonia. Wyniki nieodróżnialne statystycznie od wyniku polskich uczniów uzyskali uczniowie z Holandii, Szwajcarii i Kanady.

– Co ważne, w kolejnych edycjach zmniejszał się odsetek uczniów najsłabszych, a zwiększał odsetek uczniów o najwyższych umiejętnościach. W 2018 roku uczniów o najniższych umiejętnościach było w Polsce niecałe 15 proc. (w OECD średnio 24 proc.), a najlepszych prawie 16 proc. (a w OECD średnio 11 proc.). Kolejną dobrą informacją na temat nauczania matematyki w polskich gimnazjach było to, że równie dobre efekty osiągały dziewczynki, co chłopcy – a nie jest to sytuacja typowa – komentuje Agnieszka Sułowska, wykładowczyni dydaktyki matematyki.

Wyraża także opinię na temat tego, jakich wyników można spodziewać się w kolejnej edycji badania:

– Niestety nie należy spodziewać się powtórzenia tych znakomitych wyników w tej edycji badania. Oczywisty wpływ na umiejętności uczniów w każdej badanej dziedzinie miała pandemia – matematyka szczególnie wymaga systematyczności, nie toleruje „luk”, a o taką systematyczność w warunkach kolejnych lockdownów było trudno – zaznacza ekspertka.

Dodaje także:

– Kolejnym powodem ewentualnego obniżenia wyników może być zmiana systemu oświaty w Polsce i likwidacja gimnazjów. W tym nieistniejącym już systemie w momencie badania uczniowie byli w dziewiątym roku powszechnego kształcenia – mieli za sobą sprawdzian 6-klasisty, do którego powtarzali wszystko, czego nauczyli się wcześniej z matematyki. Następnie zmianę szkoły – kolegów i nauczycieli, a często również środowiska, co przynajmniej dla części z nich było szansą i mobilizacją do „nowego startu”. W okresie, gdy odbywały się badania PISA, uczniowie przygotowywali się właśnie do kolejnego egzaminu, który również skłaniał do odświeżenia i uzupełnienia wszystkiego, czego dotychczas się nauczyli. To sprzyjało osiąganiu wysokich wyników – teraz tego elementu zabraknie.

Według ekspertki nie bez znaczenia jest również charakter zadań używanych w badaniu PISA.

– Ich założeniem jest, że sprawdzają umiejętność użycia matematyki w sytuacjach życiowych. Taki sam charakter miały, przynajmniej w części, również zadania na egzaminie gimnazjalnym i ogólniej mówiąc nauczanie matematyki w gimnazjum. Inaczej jest w szkołach średnich, w których teraz są uczniowie w momencie przeprowadzenia badania – nauczana tam matematyka jest bardziej teoretyczna – podsumowuje Agnieszka Sułkowska.

W badaniu PISA sprawdzana jest także umiejętność rozumienia tekstu czytanego. Średni wynik polskich uczniów w poprzedniej edycji wyniósł 512 punktów. Był to jeden z najwyższych wyników na świecie. Wyższe wyniki uzyskali tylko uczniowie z krajów azjatyckich – Chin i Singapuru, a także uczniowie z Estonii, Kanady i Finlandii. Wynik polskich piętnastolatków był zbliżony do wyników uczniów z Korei Południowej, Szwecji, Nowej Zelandii, Irlandii i Stanów Zjednoczonych.

Jak będzie tym razem?

– Niewiele mamy jednak przesłanek, które pozwoliłyby przewidywać równie dobre wyniki także i w tej edycji. Podejrzewam, że wpływ na osiągnięcia szkolne w czytaniu (nie tylko w Polsce czy w Europie) ma pandemia i związany z nim lockdown. Wbrew pozorom czytanie jest umiejętnością rozwijaną nie tylko indywidualnie, sam na sam z tekstem, ale także w sytuacjach społecznych – podczas dyskusji i wymiany myśli na lekcjach. Tego w czasie nauki zdalnej zabrakło albo było ograniczone przez spotkania online – komentuje dr Kinga Białek, wykładowczyni dydaktyki języka polskiego.

– Za tezą o obniżeniu wyników w najnowszej edycji przemawia jeszcze jeden argument. Spójrzmy na to, co tak naprawdę mierzy PISA. Nie są to zadania typowe, często uczniowie i uczennice spotykają się z tekstami nieznanymi wcześniej, nienależącymi do kanonu szkolnych utworów. Wprowadzona w 2018 roku reforma nie sprzyja rozwijaniu takiego czytania spontanicznego, „nielekturowego” – zaznacza ekspertka.

Dodaje także, że jest to związane z kształtem obecnej podstawy programowej:

– W nowej podstawie programowej języka polskiego najwięcej jest treści związanych z omawianiem lektur (najczęściej polskich autorów) i odtwarzanych utartych tradycją interpretacji. Podobne zagadnienia sprawdzane są na egzaminach zewnętrznych. Podstawa programowa jest rozbudowana, niewiele miejsca pozostawia na realizację dodatkowych treści. Inaczej było przed reformą – podstawa gimnazjalna pozostawiała dużo więcej swobody uczniom i nauczycielom – podsumowuje dr Kinga Białek.

W edycji badania PISA 2018 polscy uczniowie w naukach przyrodniczych uzyskali średni wynik 511 punktów, co uplasowało ich na 3. miejscu wśród krajów Unii Europejskiej (o 22 punkty wyższy wynik od średniej dla OECD). Wynik młodych Polaków był zbliżony do wyników piętnastolatków z Hongkongu, Tajwanu, Nowej Zelandii, Słowenii i Wielkiej Brytanii.

– Umiejętności uczniów badane są w trzech aspektach: wyjaśnianie zjawisk przyrodniczych w sposób naukowy; planowanie i ocena poprawności procedur badawczych; oraz interpretacja danych i dowodów naukowych. Pierwszy aspekt, związany z rozumieniem i wyjaśnianiem zjawisk przyrodniczych w sposób naukowy, uwzględnia stosowanie słownictwa i odtwarzanie wiadomości przyrodniczych. Polscy uczniowie radzili sobie z nim do tej pory bardzo dobrze, co świadczy o dobrym poziomie wprowadzania i utrwalania wiadomości z zakresu nauk przyrodniczych. Dwa pozostałe aspekty związane z rozumieniem metody naukowej, sposobów weryfikacji wiarygodności wyników badań i twierdzeń naukowych we wszystkich edycjach badania wypadały słabiej niż odtwarzanie wiadomości – mówi Joanna Lilpop, wykładowczyni dydaktyki biologii.

Wyjaśnia także, jak wypadli polscy uczniowie w minionych edycjach, jeżeli chodzi o nauki przyrodnicze.

– Od 2009 roku, wraz z reformą programów szkolnych, na przedmiotach przyrodniczych (biologia, fizyka, chemia, geografia) pojawiły się wymagania dotyczące rozwijania myślenia naukowego: planowanie i przeprowadzanie obserwacji i doświadczeń, analiza wyników, wnioskowanie na ich podstawie, ocena wiarygodności wykonanych procedur itp.). Skutkiem tej reformy było osiągnięcie przez polskich uczniów wyników istotnie wyższych od średniej krajów OECD, a od 2012 wyników plasujących się w czołówce krajów europejskich. Cieszył także dynamiczny wzrost wskaźnika satysfakcji z uczenia się o przyrodzie między badaniami PISA 2006 i 2015. Wyniki polskich uczniów w badaniu w 2018 roku były na bardzo satysfakcjonującym poziomie. Polska uzyskała 11. wynik spośród wszystkich badanych krajów, trzeci wśród krajów Europejskich, po Estonii i Finlandii. Istotnym osiągnięciem naszego systemu edukacji było systematyczne zmniejszanie się odsetka uczniów o najniższych wynikach – zaznacza ekspertka.

– Z ciekawością oczekuję ogłoszenia wyników badania 2022. Obawiam się spadku wyników polskich uczniów na tle poprzednich lat badania oraz w porównaniu z wynikami światowymi. Spodziewam się, że ze względu na pandemię ogólnoświatowe wyniki uczniów mogą istotnie spaść, jednak w Polsce ten spadek może być większy. Przyczyny takich przewidywań są dwie: po pierwsze pandemia, która szczególnie dotkliwie dotknęła nasz system edukacji ze względu na długość okresu zamknięcia szkół. Nauka zdalna uniemożliwiła realizację doświadczeń i obserwacji przyrodniczych na lekcjach, co utrudniało rozwijanie rozumowania naukowego – dodaje Joanna Lilpop.

Zwraca też uwagę na to, że reforma edukacji może mieć wpływ na wyniki tych badań:

– Drugi problem specyficzny dla polskiego systemu, to reforma programowa z 2017 roku. Nie tylko zaburzyła ona ciągłość programu realizowanego przez uczniów, ale zmieniła sposób nauczania przedmiotów przyrodniczych. Ze spójnego w treściach przedmiotu przyroda dla klas 4-6, utworzono osobne, niekorespondujące ze sobą treściami, przedmioty: biologia i geografia od klasy 5 oraz chemia i fizyka od klasy 7. Wszystkie te przedmioty są przeładowane wymaganiami programowymi i wiadomościami, o czym wielokrotnie alarmowali dydaktycy i nauczyciele. Zatem uczniowie objęci badaniem mieli istotnie mniejsze szanse rozwijania umiejętności badawczych i rozumowania w naukach przyrodniczych – zaznacza wykładowczyni dydaktyki biologii.

Przypominamy, że wyniki badań PISA (Programme for International Student Assessment, czyli Program Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów) poznamy już we wtorek, 5 grudnia 2023 roku. Wówczas dowiemy się, jak w tym ważnym badaniu poradzili sobie polscy uczniowie.