Językoznawca prof. Michał Kondratiuk: Hołubowicz pochodzi od gołębia, a Wanczewski od brzucha

Niedawno odwiedzając rodziców w Augustowie, natknąłem się we „Współczesnej“ na stronę poswięconą pochodzeniu nazwisk i nazw miejscowości“ - pisze do nas Kamil Hołubowicz. - „Wtedy postanowiłem napisać z zapytaniem o swoje nazwisko. Z tego co zauważyłem, nazwisko Hołubowicz jest spotykane głównie (o ile nie wyłącznie) w Polsce północno-wschodniej, zwłaszcza na suwalszczyźnie. Mogłoby to potwierdzac teorię o litewskim pochodzeniu nazwiska. Jestem ciekaw w jaki sposób i gdzie się ono narodziło“.

Hołubowicz

- Nazwisko patronimiczne, utworzone od nazwy osobowej Hołub, a ta od apelatywu białorusiego i ukraińskiego hołub, rosyjskiego gołub, czyli „gołąb, rząd ptaków obejmujących liczne gatunki, żyjące w stanie dzikim lub oswojonym; przenośnie - symbol pokoju“ - wyjaśnia prof. Michał Kondratiuk. - Nazwisko Hołub poświadczone jest w źródłach polskich w 1423 roku, zaś Gołąb w roku 1370. W nazwisku Hołubowicz sufiks -owicz ma znaczenie „syn, potomek“.

Jak dodaje językoznawca, nazwisko Hołubowicz jest popularne we wszystkich językach wschodniosłowiańskich. Na obszarze Polski mieszka 1.098 nosicieli tego nazwiska, z tego w dawnym woj. białostockim było 93 nosicieli, natomiast w dawnym woj. suwalskim - aż 409 osób o tym nazwisku. Podobnie jak w nazwiskach Goług, gwarowo Hołub, tak i w nazwiskach pochodnych często formy gwarowe z początkowym [h] w wyniku substytucji zamieniane są na [g].

Aktualnie w województwie podlaskim nazwisko Hołubowicz najczęściej można spotkać w Suwałkach (nosi je 105 mieszkańców), Białymstoku (39), Augustowie (37) - na podst. www.nazwiska-poslkie.pl

POPOWSKI

Od jednego z naszych Czytelników dostaliśmy list o treści: „Witam, chciałbym, aby pan profesor sprawdził pochodzenie nazwiska Popowski, Mój ojciec pochodził z wsi Kapice koło Grajewa. Jego ojciec miał na imię Jan, matka - Natalia. Mieli ośmioro dzieci, w tym mojego ojca - Henryka.“

- Nazwisko Popowski poświadczone jest w źródłach polskich w 1387 roku - rozpoczyna językoznawca. - Pochodzi ono od nazw miejscowości typu: Popowo (jest m.in. w pow. augustowskim, grajewskim), Popówka, Popowice. Nazwisko Popowski nosi w Polsce 1953 osoby, z tego w dawnym woj. białostockim - 148 osób, suwalskim - 141. Nazwiska odmiejscowe informują o dawnym pochodzeniu osoby z danej osady, czy obecnym miejscu jej zamieszkania.

W północno-wschodniej Polsce nazwisko Popowski najczęściej spotkamy w Ełku (75 mieszkańców), Białymstoku (35), Mońkach (34), Suwałkach (25), Grajewie (18), Czarnej Białostockiej (13), Łapach (9).

FRANKOWSKI

Nasz Czytelnik Kondrat Frankowski z wsi Tyniewicze Duże prosi o wyjaśnienie etymologii swojego nazwiska.

- Nazwisko Frankowski poświadczone jest w źródłach polskich już od 1629 roku - wyjaśnia prof. Michał Kondratiuk. - Pochodzi ono od nazw miejscowości typu Franki (między innymi w powiecie augustowskim, kilka wsi w pow. wysokomazowieckim, m.in. Franki-Dąbrowa, Franki-Perki, Franki-Piaski), Franków, miasto Fankiwśk ( Frankowsk) na Ukrainie. W Polsce nazwisko Frankowski jest bardzo rozpowszechnione, nosi je około 11.100 mieszkańców.

W naszym regionie najczęściej możemy je spotkać w Białymstoku (174 mieszkańców).

WANCZEWSKI

Szymon Wanczewski pisze do nas: „ Chciałbym poznać pochodzenie mego nazwiska - Wanczewski. Ojciec mój urodził się we wsi Wysokie Laski niedaleko Sokólki. Samo nazwisko jest rzadkie i właściwie na Podlasiu żyją tyko członkowie mojej rodziny o tym nazwisku“.

- Podstawą nazwiska Wanczewski (i jego wariantów fonetyczno-słowotwórczych typu Wańczewski, Wanczowski, Wańczowski, Wańciak, Wanczuk, Wańczuk) może być nazwa osobowa Wanca, pochodząca od gwarowego słowa wanc, wanca w sensie „brzuch“ lub od imienia skróconego Wan (= Iwan), czy też od niemieckiej nazwy osobowej Wanz - tlumaczy profesor Kondratiuk. - Nazwisko Wanczewski w dawnym woj. białostockim nosi 33 osoby, a nazwisko Wańczewski - 20 osób.

W województwie podlaskim nazwisko Wanczewski najczęściej występuje w Białymstoku (14 osób) i w Wasilkowie (9). Można je też spotkać w Sokółce.

BAŁAZY

Rafał Bałazy dopytuje zaś o pochodzenie swojego nazwiska.

- Nazwisko to występowało dawniej w formach: Bałaz (1621 r.), Bałaza (1668 r.), Bałazy (1591 r.), Bałaż, Bałaży - wymienia językoznawca. - Pochodzi ono od węgierskiego imienia Balazs (= Błażej). Forma Bałazy w źródłach historycznych polskich jest poświadczona najwcześniej. W Polsce nazwisko Bałazy ma wielu nosicieli (1141 osób). Najwięcej nosicieli tego nazwiska mieszka na południu Polski w dawnych województwach: katowickim (266), krakowskim (118), ale jest również sporo w daw. woj. łomżyńskim (193), ostrołęckim (167), suwalskim (36), natomiast w woj. białostockim tylko 2 osoby.

Aktualnie w woj. podlaskim nazwisko Bałazy najczęściej można spotkać w Łomży (mosi je 66 mieszkańców). Występuje też w Suwałkach, Nowogrodzie, Zambrowie, Białymstoku.

Bagienki

Czytelnik Janusz Gąsowski pisze: „Szanowny Panie Profesorze, moja siostra Elżbieta postanowiła napisać książkę o naszej rodzinie. Ja jej pomagam. W jej treści zdaniem moim powinno być genologiczne rozpoznanie miejscowości Bagienki, koło Tykocina, gdzie mieszkał nasz ojciec Fabian Gąsowski (przeprowadzał ściganych przez Sowietów przez granicę do Generalnej Guberni) i dziadek Bronisław Gąsowski (wywieziony za przechowywanie osób ściganych przez Sowietów na Syberię, skąd nie powrócił), a także etymologiczne wyjaśnienie nazwiska Gąsowski. W miejscowości Bagienki nazwisko to miało trzy rodziny. Przed wojną mieszkał tam właściciel tej miejscowości pan Czarnocki, który po rozpoczęciu wojny wyjechał do Warszawy i tam zmarł. Bagienki były nazywane szlacheckim zaściankiem. Zwracam się z uprzejmą prośbą do Pana Profesora o udzielenie pomocy w powyższym przedmiocie.“

Nazwisko Gąsowski prof. Kondratiuk omówił już na łamach Magazynu „Gazety Współczesnej“ z dnia 5 lutego, a dzisiaj zajmie się nazwą miejscowości Bagienki.

- Jeżeli chodzi o wieś Bagienki w gm. Tykocin, to najstarsza o niej informacja pochodzi z pracy A. Jabłonowskiego „Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym“, gdzie zapisano: „Bagienskie, śl.[achetny] Andrzej i Mikołaj Bagienscy, z 3 wł.[ók] ślacheckich + 1/8, Śl.[achetny] Marcin Baginski, z wł. ślacheckiej, Summa: włók szlacheckich 3 ˝ + 1/8“ - kontynuuje językoznawca. - Nieznane są zapisy nazwy osady z innych źródeł historycznych i trudno określić, kiedy nastąpiła zmiana formy nazwy Bagieńskie na Bagienki. Obie nazwy mieszczą się w grupie semantyczno-słowotwórczej nazw rodowych (rodzinnych). Przypuszczalnie pierwotna nazwa osady brzmiała Bagienko / Bagienka. W „Inwentarzu starostwa tykocińskiego“ z 1573 r., sporządzonego przez Łukasza Górnickiego (sekretarza i bibliotekarza króla Zygmunta Augusta, pisarza i miłośnika języka polskiego), nazwa wsi i folwarków Bagieńskie czy Bagienki nie występuje.

STAWISZCZE

Kolejna nasza czytelniczka, Barbara Smyk ze wsi Stawiszcze prosi o rozszyfrowanie nazwy jej miejscowości. Pani dopytuje też o etymologię nazwiska swoich rodziców - Biszczuk, którą profesor Kondratiuk omówił już na łamach Magazynu „Gazety Współczesnej“ z dnia 18 grudnia 2015 roku.

- Wieś Stawiszcze w gm. Czeremcha pierwsze poświadczenia źródłowe nazwy ma w rękopisie „Inwentarz ekonomii brzeskiej i kobryńskiej z 1786 roku”, przechowywanym w Centralnym Historycznym Archiwum Litwy w Wilnie - rozpoczyna jęzkoznawca. - Kolejne potwierdzenie nazwy osady w formie Stawiszcza pochodzą z lat 1878 i 1886 „Spisok ziemlewładienij w Grodnienskoj gubiernii, P. Dikowa“, wydany w Grodnie 1890 roku. W Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego... tom XI, s. 296 wieś Stawiszcze należy do gminy Połowce pow. brzeskiego. Do dziś część wsi Stawiszcze ma nazwę gwarową Suchary, która nie występuje w spisach nazw urzędowych i na mapach, ale znana jest w tej wsi i wsiach okolicznych. Być może obecna nazwa Stawiszcze / Stawiszcza kryła się wcześniej pod osadą Suchary, wymienioną zarówno we wspomnianym Inwentarzu ekonomii brzeskiej i kobryńskiej: Suchary, ze wsi Sucharow (1786 r.) i poświadczonej znacznie wcześniej w formie Suchory (1566 r.), a podanej w pracy A. Wawrzyńczyk „Rozwój wielkiej własności na Podlasiu w XV i XVI wieku“, Wrocław 1951. Można też przypuszczać, iż dzisiejsze Stwiszcze /-cza to dawny, występujący w 1560 roku, zaścianek miasta Kleszczele, położony między ścianą Nurską [dziś wieś Czeremcha] i Połowiecką od puszczy miejskiej, od granicy pana Baki, morgów 4, prętów 2 i 1/2 oraz tamże u Dedowa Błota od Połowcow gruntu morgów 13, prętów 10 (zob. Rękopis A-290, w pracy M. Kondratiuk, Nazwy miejscowe południowo-wschodniej Białostocczyzny).

Jak dodaje językoznawca, nazwa wsi Stawiszcze należy do kategorii nazw topograficznych.

- Stawiszcze, stawiszcza to było miejsce, gdzie był staw lub stawy h tłumaczy prof. Kondratiuk. - Stawiszcze to inaczej wyschnięty staw porośnięty trawą. Część wsi, dawniej odrębna osada Suchary/ Suchory została utworzona od nazw osobowych Suchar, Suchora, znanych w języku polskim i językach wschodniosłowiańskich. Pod względem semantyczno-słowotwórczym należy do grupy nazw rodowych, które mają formę mianownika liczby mnogiej rodzaju niemęskoosobowego.