Łomża: Do aktorstwa ich ciągnęło

Teatr amatorski w Łomży należy zaliczyć do najstarszych tego typu inicjatyw w Polsce. Oficjalnie nie można tak twierdzić, gdyż łomżyńscy pasjonaci Melpomeny nigdy nie uzyskali zgody od władz carskich na stałą scenę.

Łomża, jako miasto gubernialne, nie miała stałego teatru. Mieszkali tu jednak ludzie, dla których ta forma zaangażowania się w życie społeczne była niezwykle ważna. Każdorazowy spektakl wymagał osobnego zezwolenia. Jednak mieszkańcy nie zrażali się tym. I tak to trwało do końca zaboru rosyjskiego i później, w czasie okupacji niemieckiej. Równie wartościowe jest to, iż po odzyskaniu niepodległości nasi mieszkańcy kontynuowali to jakże piękne dzieło.

Początki świątyni Melpomeny w Łomży sięgają 1849 roku, kiedy to przy zaan-gażowaniu Maksymiliana Sankowskiego wystawiono francuską komedię "Szpada mego ojca". Narady nad wyborem sztuk i obsadą ról odbywały się w domach osób, dla których ten sposób obcowania z kulturą, przede wszystkim polską, decydował o jakości życia i normach zachowania. Największą popularnością cieszyły się komedie polskiego mistrza tego typu dramatu, czyli Aleksandra Fredry, a wśród nich "Damy i huzary", "Śluby panieńskie" i, oczywiście, "Zemsta" ze wspaniałą rolą Józefata Śmiarowskiego w roli Cześnika Raptusiewicza.

Do najbardziej zasłużonych dla tej instytucji w Łomży należy zaliczyć, obok wspomnianego już Maksymiliana Sankowskiego, m.in. Ludwika Tocka, małżeństwo Tomaszewskich, braci Śmiarowskich - Józefata, Stanisława i Alfreda, Henryka Górskiego, Aleksandra Chrystowskiego. Teatr amatorski w Łomży, oprócz zapewniania rozrywki aktorom-amatorom i widowni, miał wielkie zasługi również dla życia społecznego miasta. Świadczą o tym napisy, jakie pojawiały się na afiszach zapowiadających przedstawienia: na biednych wstydzących się żebrać, na wpisy dla uczniów, na reperację kościoła farnego, na Towarzystwo Dobroczynności, na Straż Ogniową, na instrumenty muzyczne dla orkiestry amatorskiej, na pogorzelców i wiele innych.

W czasie I wojny światowej teatr kontynuował swoją działalność. Były to najczęściej wieczory literacko-historyczne i odczyty. Tematyka tych spotkań miała podstawowy cel - podtrzymywanie uczuć patriotycznych. Dobór tematów i tytułów nie był przypadkowy: "Kościuszko", "Jak upadło i jak powstało Królestwo Polskie", wieczory literackie poświęcone "Dziadom" A. Mickiewicza czy "Warszawiance" S. Wyspiańskiego, a więc to wszystko, co miało antyrosyjski wydźwięk. Niemcy wyrażali na to zgodę, gdyż było to wymierzane w ich wroga, czyli Rosję.

Po odzyskaniu niepodległości, mimo niezwykle trudnej sytuacji gospodarczej, Jan Czochański postanowił kontynuować działalność teatru amatorskiego. Powołał do życia Koło Dramatyczne, którego zarząd stanowili m.in.: prezes - Starszedel, dyrektor - Czochański, reżyser - Stefko, inspektor sceny - Kaczorkiewicz. Wystawiano sztuki autorów znanych i mniej znanych np. "Dziady cz. III" Mickiewicza, "Anhelli" J. Słowackiego, "Sędziowie" S. Wyspiańskiego, "Małżeństwo Loli" Zwierzchowskiego, "Mąż z grzeczności" Abrahamowicza i Roszkowskiego. Zespół aktorski tworzyli, oprócz członków Zarządu Koła: Siwkowa, Faliszewski, Kleindienst, Sobolewski, Gierkiewiczowa, Bonarowski, Maśliński, Mazurek, Bielicki, Giergielewiczówna, Suchorzewska, Walicho.

Dyrektor koła Jan Czochański starał się, aby publiczność łomżyńska mogła zetknąć się z artystami z uznanych teatrów. Ważniejsze jednak jest to, że goszcząc ich w Łomży, aktorzy - amatorzy wspólnie występowali na scenie.