Najbardziej tradycyjne święta świata

Boże Narodzenie to święto, w którym zwyczaje ludowe przeplatają się z tradycją kościelną. Do świąt przygotowywał adwent. Jak mówi Antoni Mosiewicz, dawniej na wsi popularna była gra na ligawce. Instrument jest znany od tysiąca lat. Ma charakterystyczny, chrapliwy dźwięk.

- Żeby łatwiej było trąbić, moczono go w korycie - opowiada Mosiewicz. - Zgodnie z tradycją, trąbiono podczas adwentu, najczęściej wieczorem. A ostatni raz już na rozpoczęciu pasterki.

Na wsi obowiązywał również ścisły post. Do świąt nie jedzono mięsa, tylko ziemniaki, groch, fasolę i produkty mączne. Ryby były rarytasem.

- Na wsi ich spożywanie należało do rzadkości - opowiada Mosiewicz. - Rzeki były skute lodem i trudno było je złowić. Poza tym były one drogie, a ludzie liczyli się z groszem. Jedynie śledzie były całkiem tanie.

Świąteczne kucharzenie
Dwa tygodnie przed Bożym Narodzeniem zabijano świnie.

- Bo mięso miało być świeże i smaczne - mówi Wiktor Litwińczuk, kustosz Muzeum Archeologiczno-Etnograficznego w Surażu.

Wkładano je do dużego glinianego naczynia, posypywano solą, przyprawiano i marynowano. Potem wędzono szynki, kiełbasy, polędwice i boczki. Szykowano na zapas, bo jadła tradycyjnie musiało być bardzo dużo.
- Mała ilość potraw w święta oznaczała biedę - podkreśla Litwińczuk.

Na kilka dni przed świętami po domu roznosił się zapach wypieków. Gospodynie zaczynały piec świąteczne ciasta.

- Pieczono drożdżówki i makowce - mówi kustosz supraskiego muzeum.

Tradycja rzecz święta
Starano się też przestrzegać obowiązujących rytuałów i zwyczajów. W dniu Wigilii nie można było czegokolwiek pożyczać ani się kłócić, bo to źle wróżyło na nadchodzący rok.

Aby tradycji stało się zadość, gospodarz przynosił ze stodoły siano w worku. Garść rozsypywał pod białym, lnianym obrusem. Pod stół kładziono również żelastwo. Wierzono, że pozwoli to ustrzec pola i zbiory od gryzoni.

Jeszcze za dnia przynosił też snopek wigilijny, który stawiano w kącie. Stał on aż do Trzech Króli.

Natomiast tuż przed wojną w domach pojawiła się sosenka, którą przystrajano i zdobiono ciastkami, cukierkami. Na gałązkach wieszano również jabłka i orzechy.

- Choinka na wsi znana była dopiero tuż po II wojnie światowej - mówi Antoni Mosiewicz

Przed Wigilią rodzina szykowała się do kąpieli. W końcu nadchodził czas świętowania.

Ze stołu nie sprzątano
- Zgodnie ze zwyczajem na wigilijnym stole pojawiała się nieparzysta liczba potraw - zaznacza Mosiewicz.

Królowała kapusta, która wyrażała dostatek oraz pierogi z grzybami. Barszcz jedzono z ziemniakami lub chlebem. Tradycyjnie musiał też być kompot z suszonych owoców, kisiel z owsa i żurawiny. No i obowiązkowo kutia.

- Karpie zaczęto spożywać dopiero za komuny - przypomina Mosiewicz.

Jedzenie kutii należało do rytuału. Starano się chlapać nią po suficie. Wierzono, że im więcej przyklei się jej do ściany, to oznacza większe powodzenie w życiu.

Rzucano też grochem, który symbolizował nie tylko dostatek, ale i liczne potomstwo.

Poza tym, gospodarz nie mógł do końca wieczerzy odchodzić od stołu, gdyż miał wtedy nieudany i słaby inwentarz.

- Obowiązkowo trzeba było się też podzielić opłatkiem ze zwierzętami - krowami, owcami i kozami - tłumaczy Litwińczuk. - Ale z końmi, psami i świniami już nie.

Po kolacji śpiewano kolędy, a tuż przed północą całe rodziny szły do kościoła na Pasterkę.

Ale przedtem nie można było sprzątać ze stołu potraw wigilijnych, by duchy zmarłych mogły najeść się do syta.