Pomyśl o przekazaniu swego majątku

Prawo spadkowe jest jedną z dziedzin prawa, z którą praktycznie każdy będzie miał do czynienia. Jak mówi prawnik Alicja Surel, praktyka wskazuje jednak, że przepisy, które wydają się być oczywiste, są różnie interpretowane i bywa, że ludzie nie wiedzą, jak poprawnie sporządzić testament, jakie są formy testamentów oraz kto dziedziczy w sytuacji, gdy spadkodawca nie spisze swojej ostatniej woli.
W polskim prawie wyróżnić możemy dziedziczenie na podstawie testamentu oraz dziedziczenie na podstawie ustawy, a dokładniej na podstawie przepisów Księgi IV, pt.: Spadki, Ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U.2014.121 j.t. z późn. zm.).

Dziedziczenie testamentowe

Dziedziczenie testamentowe ma pierwszeństwo przed ustawowym. Inaczej spisywanie testamentów nie miałoby większego sensu. Jeśli spadkodawca nie pozostawia testamentu, dziedziczenie następuje na podstawie przepisów ustawy, a więc na zasadach określonych w kodeksie cywilnym, zgodnie z którym krąg spadkobierców jest ściśle określony, zaś w pierwszej kolejności dziedziczą małżonek i dzieci.
Czy warto więc sporządzić testament? Na to pytanie odpowiedź brzmi: "Z pewnością, tak!" Ano chociażby dlatego, że obecnie obowiązujące przepisy dają możliwość przeznaczenia konkretnych rzeczy dla konkretnych osób (jest to możliwe dzięki instytucji tzw. zapisu windykacyjnego). Ma to spore znaczenie zwłaszcza jeśli chodzi o dziedziczenie nieruchomości.

Warto sporządzić testament także dlatego, iż w wielu sytuacjach pozwoli to uniknąć nieporozumień, czy wręcz konfliktów po śmierci spadkodawcy.
Pozostawienie ważnego testamentu nabiera szczególnego znaczenia, gdy spadkodawca miał złożoną sytuację rodzinną - a więc, np. kilkoro dzieci z różnych związków, albo np. małżeństwo w ogóle nie miało dzieci i wtedy, zgodnie z przepisami ustawy, współmałżonek dziedziczy w zbiegu z rodzicami zmarłego małżonka, a jeżeli rodzice, bądź też jeden z rodziców zmarłego nie żyje, wówczas na jego miejsce wchodzą zstępni rodziców, czyli rodzeństwo zmarłego, ewentualnie dzieci rodzeństwa. Ustawodawca szczegółowo opisał, kto, kiedy i na jakich zasadach (czyli ile) dziedziczy po zmarłym.

W opisanej sytuacji małżeństwa, które nie doczekało się potomstwa, z punktu widzenia pozostającego przy życiu małżonka istotne jest to, że jeśli współmałżonek nie pozostawi testamentu, odziedziczy on tylko połowę majątku po zmarłym mężu/żonie, natomiast druga połowa, zgodnie z prawem, przypadnie rodzinie zmarłego małżonka. Powyższy fakt może wzbudzać żal i poczucie niesprawiedliwości, ponieważ pozostający przy życiu małżonek może być zmuszony do podzielenia się majątkiem z rodziną zmarłego małżonka, zgromadzonym w ciągu pożycia małżeńskiego. W praktyce mogą to być całkiem pokaźne kwoty.

Z kolei dzieci zmarłego dziedziczą niezależnie od tego, czy pochodzą z małżeństwa czy też z konkubinatu. W takiej sytuacji, gdy spadkodawca pozostawił, np. małżonka oraz dzieci z różnych małżeństw (związków), dzieci dziedziczyć będą właśnie z mocy ustawy (oczywiście o ile zmarły rodzic nie pozostawi ważnego testamentu).

W takich sytuacjach, jak pokazuje życie, dział spadku rzadko przebiega bezkonfliktowo. Z tego względu, aby uniknąć nieporozumień, warto za życia rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci, czyli sporządzić testament.

Różne formy testamentów

Wyróżnić możemy następujące formy testamentów:
- testamenty zwykłe,
- testamenty szczególne .
Testamenty zwykłe dzielą się na:
- testamenty holograficzne,
- testamenty notarialne,
- testamenty alograficzne
Najbardziej popularne są testamenty holograficzne. To po prostu ostatnia wola napisana własnoręcznie przez testatora - czyli tego, kto testament ten sporządza.

Testament notarialny sporządza notariusz, a więc to na nim spoczywa ciężar sporządzenia ważnego testamentu.
Natomiast testament alograficzny polega na tym, że spadkodawca w obecności dwóch świadków oświadcza swą ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego, a z czynności tej spisywany jest protokół, który po odczytaniu jest podpisywany przez spadkodawcę, osobę, wobec której składane jest oświadczenie (czyli burmistrza, prezydenta miasta itp.) oraz świadków.

Z kolei testamenty szczególne można sporządzić tylko w sytuacji zaistnienia pewnych okoliczności szczególnych, uniemożliwiających lub przynajmniej znacznie utrudniających sporządzenie testamentu zwykłego. Najważniejszym z nich jest testament ustny, który może być sporządzony, jeśli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. W takiej sytuacji spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie, przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków, a następnie, jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie (albo wszyscy).

W wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków. Należy pamiętać, że testament szczególny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. (

O tym, czym różnią się poszczególne testamenty oraz kiedy i jak je sporządzić, napiszemy za dwa tygodnie.