Rodzina Ulmów nie była jedyna. Poruszające historie bohaterskich Polaków poznacie w niezwykłym muzeum na Podkarpaciu

W niedzielę o godz. 10:00 w podkarpackiej wsi Markowa rozpoczęła się beatyfikacyjna Msza Św., w czasie której wyniesiona na ołtarze została cała rodzina Ulmów. To ważne wydarzenie w historii Kościoła katolickiego – wśród beatyfikowanych znalazło się nienarodzone jeszcze, a więc i nieochrzczone dziecko, zabite w łonie matki przez Niemców w 1944 r. W uroczystości wzięło udział ponad 30 tys. osób, w tym 800 kardynałów i 1000 biskupów z całego świata.

Markowa jest ważna nie tylko dlatego, że właśnie tutaj rozegrały się tragiczne wydarzenia i męczeństwo Ulmów. We wsi działa także niezwykłe muzeum, które dokumentuje losy innych bohaterów, podobnych Ulmom.

Tzw. Muzeum Ulmów w Markowej (oficjalnie Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów; MPRŻ) to jedna z najbardziej poruszających placówek edukacyjnych w Polsce. Gromadzone są tu dokumenty i wystawy, poświęcone przypadkom bohaterskich postaw Polaków z terenów dzisiejszego woj. podkarpackiego. Przekonajcie się, dlaczego warto je odwiedzić.

Patronami Muzeum Polaków Ratujących Żydów jest oczywiście rodzina Ulmów. Ich tragiczne losy są dziś na ustach wszystkich. W grudniu 1942 r. Józef i Wiktoria Ulmowie ukryli w swoim domu dwie żydowskie rodziny, łącznie 8 osób: Saula Goldmana, jego czterech synów, Gołdę Gruenfeld, Lea Didner i jej córeczkę. Wiedzieli, że grozi za to śmierć, ale wiedzeni współczuciem podjęli ryzyko. Niestety, zadenuncjowani przez granatowego policjanta z Łańcuta, Ulmowie i Żydzi, których próbowali ratować, zostali rozstrzelani 24 marca 1944 r. Zabito nie tylko Józefa i Wiktorię Ulmów, ale także ich sześcioro małych dzieci. W chwili śmierci Wiktoria była w siódmym miesiącu ciąży i według relacji tuż przed śmiercią zaczęła rodzić. Licząc wszystkie dzieci, Niemcy zastrzelili więc dziewięcioro członków rodziny Ulmów.

Bohaterstwo Ulmów zostało docenione przez świat. W 1995 r. ich ofiara została upamiętniona przez Instytut Yad Vashem, który przyznał Ulmom tytuł Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata. W 2010 r. zostali także pośmiertnie odznaczeni przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Postawa Ulmów, którzy zapłacili życiem za to, że starali się kierować dobrem w najmroczniejszych czasach, została uznana przez Kościół katolicki za dowód świętości. Właśnie teraz mogliśmy oglądać finał procesu ich beatyfikacji.

Jednak Ulmowie nie byli jedyną polską rodziną w Markowej i na Podkarpaciu, która ratowała Żydów. Dzięki postawom osób podobnych Ulmom, spośród ok. 100 Żydów, zamieszkujących przed wojną Markową, Zagładę przeżyło 21 osób. Losom tych niezwykłych osób poświęcone jest właśnie Muzeum Polaków Ratujących Żydów w Markowej.

Czytaj też: Żydzi w Polsce: co zostało z dawnej kultury? Przedstawiamy 9 najciekawszych miejsc i wydarzeń w całym kraju związanych z kulturą Żydów

Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów działa w Markowej od 2016 r. Zajmuje się upamiętnianiem przypadków bohaterstwa, potwierdzonych na terenie dzisiejszego woj. podkarpackiego (docelowo wystawa ma objąć wszystkie ziemi polskie).

Muzeum mieści się w nowoczesnym budynku, którego kształt ma przypominać prosta wiejską chałupę. W centrum budowli wzniesiono naturalnej wielkości makietę domu Ulmów, częściowo umeblowaną, dzięki czemu goście mogą przekonać się, w jakich warunkach żyli sami Ulmowie i ukrywani przez nich Żydzi. Wokół domu oglądać można ekspozycje wystawy stałej. Prezentowane są tu dokumenty, drugi, fotografie i filmy dokumentalne – źródła opowiadające historie Polaków, którzy z narażeniem własnego życia decydowali się pomóc Żydom skazanym na Zagładę.

We wtorek 12 września 2023 r. goście będą mogli obejrzeć także wystawę okolicznościową, zorganizowaną przez Archiwum IPN, pt. „Błogosławieni Sprawiedliwi, albowiem… Opowieść o rodzinie Ulmów”.

Na placu przed Muzeum zorganizowano wystawę zewnętrzną, upamiętniającą tragiczne wydarzenia II wojny światowej. Pośrodku stoi pomnik ku czci zamordowanych Żydów, a wokół niego ustawiono tabliczki z nazwiskami Polek i Polaków z Podkarpacia, o których wiadomo, że angażowali się w ratowanie skazanych na Zagładę sąsiadów i zapłacili za to życiem. Na murze ciągnącym się przy samym Muzeum umieszczono nazwiska innych osób, które także pomagały Żydom, ale przeżyły wojnę.

Nieopodal wyrasta tzw. Sad Pamięci, dedykowany Polakom ratującym Żydów i nawiązujący do Ogrodu Sprawiedliwych na Wzgórzu Pamięci Instytutu Yad Vashem w Jerozolimie. Przy drzewach umieszczono tabliczki z nazwami miejscowości z całej Polski, w których udokumentowano przypadki ratowania Żydów przez Polaków, i z których pochodzą polscy Sprawiedliwi Wśród Narodów Świata.

O ile historia rodziny Ulmów jest tragiczna, o tyle w Markowej wydarzyło się w czasie wojny także wiele dobrego. Rodzina Szylarów – Antoni, Dorota i ich dwie córki – przygarnęli pod swój dach 8-osobową rodzinę Weltzów. Przez 17 miesięcy ukrywali ich na strychu. Wszyscy przeżyli wojnę, a Szylarowie zostali odznaczeni medalami „Sprawiedliwi wśród Narodów Świata”.

Dziś nieopodal Muzeum Polaków Ratujących Żydów, w Skansenie Zagroda Muzeum Wsi Markowa, oglądać można oryginalny dom Szylarów, starannie odrestaurowaną chałupę konstrukcji przysłupowej z zachowanym oryginalnym wystrojem izby. Odtworzono także wygląd kryjówki na strychu, w której ukrywali się Weltzowie.

• Godziny otwarcia: Muzeum jest zamknięte w dniach 9-10 września 2023 z powodu uroczystości związanych z beatyfikacją rodziny Ulmów. Poza tym placówka jest czynna od wtorku do niedzieli w godz. 10:00-18:00, w sezonie zimowym od listopada do marca do godz. 16:00.
• Cennik biletów: normalny 8 zł, ulgowy 2 zł (dzieci, młodzież szkolna i studenci do 27 lat), albo 4 zł (emeryci, renciści, osoby niepełnosprawne). Zwiedzanie z przewodnikiem dodatkowo płatne: wprowadzenie 20 zł, pełne zwiedzanie 40 zł.

Muzeum Polaków Ratujących Żydów w Markowej na mapie:

Zobaczcie galerię zdjęć z Muzeum Polaków Ratujących Żydów w Markowej:

Źródło: Muzeum Ulmów

Czytaj też: 9 miejsc związanych z historią Polski, które każdy Polak powinien odwiedzić. Wspaniałe zabytki, wstrząsające pomniki dziejów