Szamszoryk to człowiek z wadą wymowy, mówiący niewyraźnie

Nasza Czytelniczka Ludmiła Łabowicz pisze w mailu: „Napisał do mnie pan z Brazylii o nazwisku Szamszoryk z prośbą o ustalenie etymologii swego nazwiska. Jego pradziadek przybył do Brazylii z Białorusi, jednak nie wyjaśnił nic na temat swego pochodzenia. Już nie żyje, a jego prawnuk chciałby się dowiedzieć jak najwięcej o swoich przodkach. Nazwisko Szamszoryk nie występuje na Podlasiu, ale jest znane na Białorusi. Miałabym prośbę do profesora Kondratiuka, by w miarę możliwości spróbował wyjaśnić etymologię tego niecodziennego białoruskiego nazwiska.“

SZAMSZORYK

- Podstawą nazwiska Szamszoryk są formy: Szamszor, Szamszur(a), Szamszuro, poświadczone na terenie Białorusi i w Polsce - rozpoczyna prof. Michał Kondratiuk. - Nazwiska te mają w naszym kraju od kilku do kilkunastu nosicieli - na Pomorzu, byłych Ziemiach Zachodnich i w Prusach Wschodnich. Pierwotnie określały one człowieka mającego wady wymowy, mówiącego niewyraźnie, niezdarnie, szeptem. Utworzone zostały od białoruskich regionalnych czasowników „szamkać, szamszyć” to jest „mamrotać, mamlać, mówić w nos, szemrać, szeleścić“. Na terenie Polski nazwisko Szamszor mają tylko dwie osoby, Szamszur - 56 osób, Szamszuro - 7 osób. Nazwisko Szamszoryk ma przyrostek -ik /-yk o znaczeniu zdrobniałym, pieszczotliwym.

ŻMOJDAK
Od Aleksandra Godlewskiego dostaliśmy maila: „Witam serdecznie. Jak wyjaśnić pochodzenie nazwy osady Żmojdak i miejscowości Janówek. Obecnie Żmojdak został włączony do wsi Janówek. Miejscowość leży w gminie Sztabin. (...) A propos mego nazwiska, to chyba pochodzi od nazwy wsi Godlewo?“

Etymologię nazwiska Godlewski i wsi Janówek językoznawca wyjaśnił już na łamach Magazynu „GW“ 11 marca, zaś dzisiaj pochyla się nad nazwą wsi Żmojdak w gm. Augustów.

- Nazwa osady Żmojdak występuje na „Mapie kwatermistrzowskiej“ z 1830 r. - rozpoczyna prof. Kondratiuk. - Jest to nazwa miejscowa równa nazwisku pochodzenia etnicznego, oznaczająca mieszkańca nizinnej części Litwy zwanej po litewsku Żemajtija (litewskie żemas oznacza „mały, niski“), a po polsku Żmudź. Na Białostocczyźnie dość liczne są nazwiska Żamojda, Żemojda, Żmojda i patronimiczne z sufiksem -ak Żmojdak , co oznacza „syn, potomek“.

WYSZTYGIEL

Nasza Czytelniczka Lucyna Piktel pisze: „Od zawsze byłam ciekawa, skąd się wzięło moje panieńskie nazwisko Wysztygiel. (...) Pochodzę z Mieleszkowiec koło Zalesia, powiat Kuźnica Białostocka (...). Pragnę wyrazić swój podziw dla wiedzy pana profesora i jego głębokiej dociekliwości zawodowej, a żartem: odczuwam lekką obawę, że jesteśmy wszyscy przezroczyści przed okiem pana profesora“.

Etymologię nazwiska Piktel językoznawca wyjaśnił już na łamach Magazynu „GW“ 20 września 2015 r. Dzisiaj zaś pochyla się nad nazwiskiem Wysztygiel i nazwą miejscowości, z której pochodzi nasza Czytelniczka - wsi Mieleszkowce w pow. sokólskim, leżącej 14 km na północny-wschód od Sokółki.

- Wysztygiel to nazwisko w Polsce bardzo rzadkie, ma zaledwie 81 nosicieli - twierdzi prof. Kondratiulk. - Główne skupisko nosicieli tego nazwiska to pow. sokólski, a dokładniej wsie Mieleszkowce Zalesiańskie (14 rodzin), Mieleszkowce Pawłowickie (2 rodziny), Chreptowce (1 rodzina), Kuźnica Białostocka (1 rodzina) oraz wieś Zalesie (1 rodzina) w gm. Sidra i miasto Sokółka ( 4 rodziny). Te dane o nazwiskach w wymienionych wsiach i liczbie rodzin noszących konkretne nazwisko pochodzą z prac magisterskich studentów filologii rosyjskiej UwB - Barbary Ugolik i Beaty Miłkowskiej, które będąc we wsiach zapisywały nazwiska w formie urzędowej, występującej w dowodach osobistych i w wymowie gwarowej mieszkańców wsi. I tak, nazwisko oficjalne Wysztygiel w gwarze brzmi: Vysztygial albo Vysztyhiel. Badania przeprowadzone były w połowie lat 90. XX w. Nazwisko Wysztygiel można łączyć z podstawą Wyst- / Wyszt, od wist w sensie „dawna gra w karty“ lub od wistać jako „wymiotować“. Są w Polsce nazwiska Wyszt, Wysztal oraz nazwisko Wystygło pochodzące od apelatywu wystygły, wystygnąć w znaczeniu „stawać się zimniejszym“. Wymiana spółgłosek [s ] - [sz] jest możliwa na gruncie mazurzenia.

MIELESZKOWCE PAWŁOWICKIE

- Najstarsza znana informacja o imienii, czyli posiadłości ziemskiej Mieleszkowskiego pochodzi z 1569 roku - twierdzi prof. Kondratiuk. - Dziś mamy tam dwie wsie: Mieleszkowce Pawłowickie i Mieleszkowce Zalesiańskie. Człony wyróżniające nazw zestawionych, przymiotniki: Pawłowickie i Zalesiańskie pochodzą od pobliskich osad Pawłowicze (kolonia, gm. Kuźnica) i Zalesie (wieś, gm. Sidra). Dawniej osady te były w dobrach prywatnych. Mieleszkowce (dziś Pawłowickie) w roku 1784 należały do Downarowiczów. Na mapie D. F. Sotzmana z 1808 roku mamy napis Pawlowic H (dwór, folwark). „Spisok ziemlewładienij w Grodnienskoj gubiernii P. Dikowa podaje nazwę Mieleszkowcy 2-ryje - wieś włości Makowlany (lata 1878 i 1886). „Skorowidz nazw miejscowości województwa białostockiego“ z 1962 roku podaje: wieś Mieleszkowce Pawłowickie, gromada Zalesie. W połowie lat 60-tych XX wieku wieś miała 27 domów, pole pozostawało w szachownicy.

Jak dodaje prof. Kondratiuk, pierwszy człon obu nazw Mieleszkowce pochodzi od nazwy osobowej Mieleszko, z sufiksem -owce w funkcji patronimicznej. Nazwy tego typu należą do grupy nazw patronimicznych. Oznaczały one pierwotnie potomków lub poddanych człowieka, którego imię, przezwisko czy nazwa zawodu lub godności tkwi w nazwie miejscowej.

MIELESZKOWCE ZALESIAŃSKIE

- Natomiast Mieleszkowce Zalesiańskie w gm. Kuźnica to pierwotnie dobra Mieleszkowskiego, na których powstały dwie osady o tej samej nazwie Mieleszkowce - kontynuuje profesor. - Jedna osada w roku 1784 należała do Downarowiczów (dziś Mieleszkowce Pawłowickie), natomiast druga wieś należała do panien Bernardynek grodzieńskich, obie były w parafii Zalesie. Na mapie niemieckiej D.F. Sotzmana z 1808 r. wieś dziś nazywana oficjalnie Mieleszkowce Zalesiańskie miała nazwę Pisarowce. W Spisku ziemlewładienij. P. Dikowa z lat 1878 i 1886 nazwa wsi brzmi: dierewnia Mieleszkowcy 1-wyje, włość Makowlany, pow. sokólski. W połowie lat 60-tych XX wieku we wsi było 30 domów, pole w szachownicy. Ciekawe są zapisy nazw terenowych, tj. pól - Dwarec, Klatkie, Reforma. We wsi połowę mieszkańcow nosiło nazwisko Wysztygiel. Gwarowa nazwa wsi brzmi Pisaraucy, -cau, -cach, pisarauski, z akcentem na pierwszej początkowej sylabie utrzymuje się do dziś. Postać gwarowa nazwy pochodzi od apelatywu białoruskiego pisar w znaczeniu „pisarz, urzędnik“.