Analiza i interpretacja wiersza? Te środki stylistyczne przydadzą się na maturze i egzaminie ósmoklasisty

Zanim przystąpimy do analizy wiersza, przeczytajmy go dokładnie i zastanówmy się nad jego budową.

• Z ilu wersów i strof składa się utwór?
• Do jakiego gatunku należy konkretny wiersz?
• Czy zauważamy w utworze rymy?
• Jakie środki stylistyczne wykorzystuje?

Wypiszmy na kartce wszystko, co uda nam się zauważyć na pierwszy rzut oka, a później rozpocznijmy pogłębioną analizę w oparciu o wiedzę, którą za chwilę przedstawimy.

Niektóre wiersze mają ściśle określony gatunek. Można rozpoznać go poprzez budowę – na przykład sonet lub tematykę – tren.

Gatunki liryczne, które wyróżnia się w szkole podstawowej:

• Hymn – uroczysta i pochwalna pieśń sławiąca np. Boga, bohaterów, wydarzenia.
• Fraszka – krótki, żartobliwy wiersz. Do fraszek zaliczamy utwory Jana Kochanowskiego, np. „Na lipę”, „Na zdrowie” czy „Na dom w Czarnolesie”.
• Sonet – utwór poetycki, który rozpoznamy po schematycznej budowie. Składa się z czternastu wersów podzielonych na dwie strofy czterowierszowe oraz dwie trójwierszowe.
• Pieśń – ma prostą budowę, refren i rytm. Możemy wyróżnić na przykład: pieśni patriotyczne, pochwalne, żałobne, religijne.
• Tren – utwór opłakujący zmarłego i sławiący jego zalety i zasługi. Jan Kochanowski tworzył najbardziej znane w Polsce treny na cześć swojej zmarłej córki, Urszuli.

Jakie środki stylistyczne powinien znać uczeń szkoły podstawowej?

• Epitet – to wyraz określający rzeczownik, zwykle jest przymiotnikiem, np. kamienny most, nawiedzone domy, szare bloki, zimne morze.
• Porównanie – zestawienie podobnych cech osoby, zjawiska, przedmiotu. Rozpoznajemy je po członach: jak, jakby, jako, jak gdyby, niby, niczym.
• Metafora (przenośnia) – wyrażenie lub zwrot, w którym połączone wyrazy występują w nowym znaczeniu, nie należy rozumieć jej dosłownie, np. las rąk.
• Onomatopeja (wyrazy dźwiękonaśladowcze) – to naśladowanie dźwięków, na przykład stukać lub stuk-stuk, szczekać lub hau-hau.
• Zdrobnienie – wyraz nacechowany emocjonalnie, zdrobnień używamy, gdy mówimy o istotach niedorosłych, małych rzeczach albo w sytuacji, gdy chcemy wzbudzić w odbiorcy pozytywne skojarzenia, np. słoneczko, kurteczka, dzieciątko.
• Zgrubienie – może wyrażać pogardliwy stosunek do kogoś lub czegoś, a także większy rozmiar opisywanej rzeczy, np. nochal, psisko.
• Uosobienie (personifikacja) – nadanie zwierzętom, roślinom lub rzeczom cech charakterystycznych i zarezerwowanych wyłącznie dla ludzi, np. pies wybrał się na zakupy, stół zamyślił się.
• Ożywienie – nadanie przedmiotom nieożywionym lub pojęciom abstrakcyjnym cech istot żywych, np. chusteczki powędrowały do śmietnika, morze ryknęło.
• Apostrofa – bezpośredni, uroczysty zwrot do adresata, zwykle utrzymany w tonie podniosłym.
• Anafora – celowe powtórzenie tego samego zwrotu albo słowa na początku kolejnych zdań lub wersów.
• Pytanie retoryczne – pytanie, na które nie oczekujemy odpowiedzi.

Jeżeli już zwrócimy uwagę na to, że w wierszu znajdują się wymienione powyżej środki stylistyczne, zastanówmy się:

• W jakim celu zostały wykorzystane?
• Jakie mają znaczenie?
• Co wyrażają?
• Jak wpływają na odbiór utworu?

Taka analiza utworu lirycznego pomoże nam zrozumieć czytany utwór i odczytać przesłanie.