Językoznawca Michał Kondratiuk zajmuje się nazwiskami i nazwami miejscowości

Nasz Czytelnik Tadeusz Chołko z wsi Skieblewo w gm. Lipsk (pow. augustowski) prosi - za naszym pośrednictwem - językoznawcę o wyjaśnienie etymologii zarówno swojego nazwiska, jak i nazwy wsi Skieblewo, w której się urodził. Pochodzenie nazwiska Chołko prof. Kondratiuk wyjaśnił na łamach Magazynu "Gazety Współczesnej" z dnia 10 kwietnia br., zaś dzisiaj omawia nazwę wsi Skieblewo.

Skieblewo

- Wieś tę założono między 1561 a 1569 rokiem na uroczysku Szkieblewo w Lesie Lipskim, zwano ją też początkowo siołem Lipskim - rozpoczyna językoznawca. - Sioło Lipskie jako nowo zasadzone jest w 1569 r. Pierwsza wzmianka o wsi Skieblowo, "w Skieblowie" (1668 r.) jest w opublikowanej pracy szwedzkiego badacza Knuta-Olafa Falka "Wody wigierskie i huciańskie", tom 2 (Źródła rękopiśmienne, Lund 1941 r.), zaś z roku 1679 jest informacja - Skieblewo, wieś ciągła, włok 32, z tego 2 folwarczne i 2 cerkiewne. Na mapie niemieckiej D. F. Sotzmanna z 1808 r. nazwa wsi brzmi Skiblowa, w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego... z końca XIX wieku i w innych skorowidzach miejscowości mamy formę nazwy Skieblewo.

Jak dodaje prof. Kondratiuk, nazwa uroczyska, a następnie wsi pochodzi od nazwy osobowej Skiebel, z języka litewskiego Skebelis, Skebas. Nazwiska Skiebel, Skieblewicz są poświadczone w źródłach XVI wieku z Grodzieńszczyzny, np. wsi Hrandziczy, Męczyna, miasta Grodna. Oboczna postać nazwy Skieblewo brzmi Szkieblewo i jest zapewne formą hiperpoprawną, ucieczką przed mazurzeniem. W klasyfikacji semantyczno-słowotwórczej nazw miejscowych Skieblewo należy do kategorii nazw dzierżawczych z przyrostkiem -ewo.

Ogiński

Karol Ogoński dopytuje o pochodzenie swojego nazwiska.

- Nazwisko Ogiński poświadczone jest w źródłach historycznych w 1757 roku - twierdzi językoznawca. - Jego podstawą derywacyjną jest nazwa osobowa Ogień (1400 r.) pochodząca od apelatywu ogień. Od tej podstawy powstały nazwiska Ogieński, Ogiński.

W naszym regionie nazwisko Ogiński występuje dosyć rzadko, można je spotkać m.in. w Łapach (4 mieszkańców) - na podst. www.nazwiska-polskie.pl

OWSIEJCZUK

Paweł Owsiejczuk dopytuje zaś o znaczenie nazwisk Owsiejczuk i Roszczyc. - Podstawą derywacyjną nazwiska Owsiejczuk jest dawne imię potoczne Owsiej, które jest wariantem kanonicznego imienia cerkiewnego Jewsiewij, Jewsiej (z greckiego Eusebios, od greckiego słowa eusebes w znaczeniu pobożny, bogobojny, sprawiedliwy, łagodny, spokojny) - wyjaśnia prof. Kondratiuk. - Formy imienia: Jewsiej, Owsiej, Owsij, Ausiej notowano już w XVI-XVIII w. na Białorusi i Ukrainie oraz w Polsce na Białostocczyźnie. Polskim odpowiednikiem greckiego Eusebios, łacińskiego Eusebius i cerkiewnego Jewsiej, jest imię chrzestne Euzebiusz poświadczone w polskich źródłach historycznych jeden raz w formie Eusebius (1228 r.). Dziś należy ono do imion bardzo rzadkich. Nazwisko Owsiejczuk pod względem strukturalnym jest dwustopniowe, zawiera dwa przyrostki: Owsiej-cz+ uk i oznacza "syn Owsiejka".
W naszym regionie nazwisko Owsiejczuk najczęściej można spotkać w Białymstoku (67 mieszkańców), Prostkach (13), Michałowie (10). Pojawia się też m.in. w Wasilkowie, Zawykach, Grajewie, Gródku, Zabłudowie.

ROSZCZYC

- Natomiast jeżeli chodzi o nazwisko Roszczyc to jest to tzw. nazwisko derywowane od podstawy Rost (1410 r.), pochodzące od staropolskiego słowa rost w znaczeniu "rdza" lub od imion złożonych typy Rościsław: Roszcz, Roszczak, Roszcz-on (1698 r.), Roszczuk, Roszczyc - prawdopodobnie w znaczeniu patronimicznym jako "syn, potomek człowieka o nazwie osobowej Roszcz" - uzupełnia jęzkoznawca.

W naszym regionie nazwisko Roszczyc wysępuje głównie w Bielsku Podlaskim (29 mieszkańców) i w Białymstoku (21).

WALENDYKIEWICZ

Mirosław Walendykiewicz prosi o wyjaśnienie etymologii swojego nazwiska.

- Podstawą nazwiska Walendykiewicz są formy Walenda, Walendy pochodzące od imienia Walenty, znanego w Polsce od XV wieku - wyjaśnia prof. Kondratiuk. - Imię to pochodzi od łacińskiego wyrazu valens (-tis ) w znaczeniu "mocny, potężny". W łacinie oprócz imienia Valens znane było też imię Valentinus, od którego powstało polskie Walentyn. Formy Walenty i Walentyn w Polsce używane były wymiennie. W imionach Walenty : Walendy występowała wymiana spółgłosek: bezdźwięczna [t] na dźwięczną [d]. Nazwisko Walendykiewicz jest patronimiczne, przyrostek -ewicz nadaje znaczenie "syn, potomek".

W Polsce północno-wschodniej nazwisko Walendykiewicz pojawia się bardzo rzadko - nosi je zaledwie kilku mieszkańców Gołdapii.

ŻÓŁTEK

Andrzej Mitkiewicz prosi zaś o wyjaśnienie pojawiającego się w jego rodzinie nazwiska Żółtek.

- Nazwisko Żółtek poświadczone jest źródłowo w 1680 r., a nazwisko Żółty jeszcze wcześniej, bo w roku 1471 - rozpoczyna prof. Kondratiuk. - Oba te nazwiska pochodzą od wyrazów pospolitych: żółty jako kolor i żółtko jako środek jajka. Na Białostocczyźnie jest wieś Żółtki w gm. Choroszcz. Jej gwarowa nazwa ma dwa warianty, wschodniosłowiański, starszy - Żoutkie i młodszy Żółtki.

W naszym regionie nazwisko Żółtek pojawia się bardzo rzadko - nosi je jedynie 13 mieszkańców woj. podlaskiego. Można je spotkać głównie w gminach Augustów i Nowinka.

RADYSZUK

Tomasz Radyszuk prosi o wyjaśnienie etymologii swojego nazwiska.

- Nazwisko Radyszuk jest derywatem od nazwy osobowej Rad (1430 r.), ta zaś od imion złożonych typu Radosław, Radomir, ale też od słowa rady w znaczeniu "zadowolony" - tłumaczy profesor. - Nazwisko Radyszuk powstało przez dołączenie do podstawy Rad dwóch kolejnych formantów nazwiskotwórczych -ysz (Radysz, 1766 r,) oraz pryrostka -uk tworząc formę: Radyszuk. Sufiks -uk występuje w funkcji patronimicznej i nadaje znaczenie "syn, potomek".

W województwie podlaskim nazwisko Radyszuk nosi tylko 13 osób. Są to głównie mieszkańcy wsi Augustowo (9) i Bielska Podlaskiego (4).

Posielane

Nasza Czytelniczka Natalia Szczupak dopytuje zaś, skąd się wzięła nazwa wsi Posielane w gm. Augustów.

- Według danych słownika "Nazwy miejscowe Polski. Historia, pochodzenie, zmiany" pod red. K. Rymuta i B. Czopek-Kopciuch, osada ta poświadczona jest w źródłach dopiero pod koniec XIX wieku, tj. w latach 1877, 1881, 1887 i 1921 w formie: Posielanie i tak pozostaje do dnia dzisiejszego - wyjaśnia językoznawca. - Pochodzenie nazwy można objaśniać jako etniczne, bo Posielanie to mieszkańcy osady nazwanej pierwotnie z białoruska lub po rosyjsku "Pasiołak, Posiołok", co po polsku oznacza "osada leśna, robotnicza, rybacka" itp. Pierwotna nazwa mieszkańców wsi stała się nazwą samej wsi z sufiksem -anie/-any. Jest to przykład braku zmiany formantu osobowego -anie określającego mieszkańców na -any sufiksu charakterystycznego dla etnicznych nazw miejscowości. Porównaj nazwy etniczne na Białostocczyźnie: Jacowlany, gwarowo Jacaulania/-nie, pierwotnie: wieś Jacewicze; Kruszyniany, wieś, pierwotnie sioło Kruszyno (1650 r.) i inne.

Jak dodaje prof. Kondratiuk, nazwę Posielanie można też wywodzić od rosyjskiego posielanin (w liczbie mnogiej posielanie), co oznacza "wieśniak, rolnik; osadnik".

Drągi

Marcin Perkowski z wsi Drągi w gm. Sokoły prosi prof. Kondratiuka o wyjaśnienie etymologii swojego nazwiska i nazwy wsi. Pochodzenie nazwiska Perkowski językoznawca omówił tydzień temu - w Magazynie "GW" z dnia 11 września, a dzisiaj - o wsi Drągi:

- Wcześniej były to Drągi-Kosuty i Drągi-Wypychy, a dziś są to dwie części wsi Drągi - zaczyna prof. Kondratiuk. - Wieś Drągi poświadczona jest źródłowo już w 1546 r. W 1556 r. mamy zapis: de Drągi, a w 1580 - Drągi. Później już pojawiają się człony wyróżniające: Drągi kozuty 1795 r., Drągi wypychy 1827 r., Drągi-wypychy 1881 r., ale też zdarzają się zapisy nazwy jednoczłonowej: Drągi 1839 r., 1890 r. W Skorowidzu miejscowości RP, prezentującym dane z 1921 r., mamy dwie osobne wsie: Drągi-Kosuty i Drągi-Wypychy. Nazwa wsi Drągi należy do kategorii nazw rodowych, pochodzi od nazwy osobowej Drąg, porównaj: Baltazar Drąg w tej wsi w 1580 roku. Nazwisko Drąg pochodzi od wyrazu drąg w znaczeniu "żerdź; długi gruby kij drewniany". Przenośnie mówiono o człowieku: drąg, drągal w znaczeniu "człowiek wysoki i niezgrabny, nieruchawy, nieokrzesany". Często mówiono tak o wyrośniętym, dorastającym chłopcu. W nazwach zestawionych, dwuczłonowych, człon Kosuty pochodzi od nazwy osobowej (nazwiska) Kosuta, zaś to od kos w sensie "ptak" lub kosa, kosić. Człon Wypychy określał początkowo część rodziny, która przeniosła się ze starej wsi na nowe miejsce, a potem oznaczał osadę przez nią zamieszkiwaną.