Łajewski to ten, który ganił, a Hutnik wytapiał metale lub szkło

Nazywam się Lucyna Zawadzka i chciałam uzyskać informacje o pochodzeniu mojego nazwiska. Z góry dziękuję za zwrócenie uwagi na mojego maila i serdecznie pozdrawiam - pisze do nas nasza Czytelniczka. Jej prośbę przekazaliśmy językoznawcy prof. Michałowi Kondratiukowi.

Zawadzka

- Nazwiska Zawadzki i Zawadzka poświadczone są w źródłach polskich w 1382 roku - rozpoczyna językoznawca. - Mogą one pochodzić od licznych nazw miejscowości typu: Zawada, Zawady - powstałych od wyrazu zawada w znaczeniu „przeszkoda“, a dawniej też „kora; skaza“. Nazwisko może mieć formę Zawada (1410 r.) Zawacki, Zawadski. Nazwiska te są bardzo popularne, mają wielu nosicieli w całym kraju.

W naszym regionie nazwisko Zawadzki występuje dosyć często. Tylko w Białymstoku nosi je aż 227 osób, w Wasilkowie - 88, Ełku - 75, Suwałkach - 67, Bielsku Podlaskim - 49, Łomży - 39, Zambrowie - 27 (na podstawie www.nazwiska-polskie.pl

Rybiński

Krzysztof Karwowski pisze do nas: „jestem zainteresowany otrzymaniem informacji na temat nazwiska rodziny Rybińscy (wywodzącej się z miejscowości Koty-Rybno, Koty-Rybne - były stosowane różne nazwy; to wieś w woj. podlaskim, przedtem woj. łomżyńskim, w okolicach Grajewa).

- Nazwisko Rybiński poświadczone jest w źródłach polskich już w 1464 roku - twierdzi prof. Michał Kondratiuk - Pochodzi ono od nazw miejscowych typu: Rybna, Rybno (kilka wsi na terenie Polski). Występują też nazwiska: Rybeński, Rybieński (1497 r).

W województwie podlaskim nazwisko Rybińskinosi sto osób (m.in.: w Białymstoku - 35, Hajnówce - 22).

Łajewski

Kolejny nasz Czytelnik prosi językoznawcę o analizę swojego nazwiska - Łajewski.

- Nazwisko Łajewski utworzone zostało od podstawy Łaj- pochodzącej od wyrazów: łajać w znaczeniu „udzielać napomnienia, nagany; karać, ganić, wymyślać, ostro strofować“ oraz staropolskiego łaja jako „psia sfora“ i prasłowiańskiego łaja w sensie „szczekanie“.

Jeżeli poszukamy na mapie Polski osób o nazwisku Łajewski, okaże się, że najwięcej nosicieli tego nazwiska mieszka w północno-wschodniej części kraju, m.in. w Białymstoku (32), Ełku i Grajewie (po 31).

Kruszewo-Wypychy

Jedna z naszych Czytelniczek, pani Anna Wysocka, prosi językoznawcę o wyjaśnienie etymologii nazwy wsi, w której się urodziła, czyli Kruszewo Wypychy w gm. Sokoły.

- Najstarsza nazwa jednoczłonowa: Kruszewo, w parafii Sokołów jest poświadczona już w 1528 r. - rozpoczyna prof. Kondratiuk. - Potem pojawią się nazwy: Krusewo Antigua, Kruszewo Markowiata, Kruszewo Warwelewiata - dziś Kruszewo-Brodowo, Kruszewo-Głąby, Kruszewo-Wypychy. Dalsze źródła to: 1569 rok i 1580 rok: Krusewo Antigua Głąby; 1591 rok - Krusewo; a 1795 r. - Kruszewo-Wypychy. W roku 1839 pojawia się nazwa Kruszewo Wypychy Głąby; a w 1883 znowu Kruszewo Wypychy .

Jak dodaje językoznawca, człon pierwszy nazwy (utożsamiający) - Kruszewo pochodzi od nazwy osobowej Krusz (1374 r.), Krusza (1381 r.), utworzonej od podstawy krusz-, np. kruszyć jako „łamać“, staropolskie krusz jako „bryła, gruda“, północnopolskie krusza w sensie „grusza“ itp.,. Natmiast przyrostek -ewo występuje tu w funkcji dzierżawczej. Człon drugi (wyróżniający) - Wypychy pochodzi od apelatywu wypych.

- Wypychami określano początkowo część rodziny, ktora przeniosła się ze starej wsi na nowe miejsce, a potem już samą osadę przez tę rodzinę zamieszkiwaną - mówi profesor. - Wsie Kruszewo-Brodowo, Kruszewo-Głąby i Kruszewo-Wypychy tworzyły okolicę szlachecką.

Golakowa/ Holakowa Szyja

Ryszard Pater z Hajnówki prosi językoznawcę o wyjaśnienie pochodzenia nazwy wsi Golakowa Szyja w gm. Hajnówka.

- Uroczysko Holakowa Szyja poświadczone zostało w Puszczy Białowieskiej w XVI-XVIII wieku - rozpoczyna językoznawca. - W latach 1775-1789 było w parafii Narew. Według danych „Inwentarza czterech kwater leśnictwa białowieskiego“ z 1795 roku, rękopisu znajdującego się w Centralnym Historycznym Archiwum Litwy w Wilnie, w uroczysku tym było dwóch strażników leśnych: Wasił Tomaszuk i Hryhor Wasyluk. W latach 1878 i 1886 osada Holakowa Szeja należała do włości łosińskiej. Kolejne źródło - Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... t. XV część I, s. 565, informuje: Holakowa Szyja, uroczysko, należy do gm. Losinka, pow. bielskiego. Skorowidz miejscowości RP, Warszawa 1924, s. 21, podaje stan z 1921 r.: osada Golakowa Szyja ma 1 dom, a w nim 8 mieszkańców. Jak widzimy, nastąpiła zmiana brzmienia nazwy - historyczne poświadczenia nazwy i do dziś zachowane brzmienie gwarowe nazw Holakowa Szyja oficjalnie zastąpiono na Golakowa Szyja, przez substytucję [H] na [G].

Jak dodaje prof. Kondratiuk, nazwa tej wsi należy do nazw topograficznych, wyrażających właściwości topo- lub geograficzne osady. Jeżeli chodzi o człon Szyja to etymologia tej nazwy jest taka, że w języku polskim wyraz szyja to „wąski pas lasu wcinający się w pole“, w rosyskim szeja oznacza „przesmyk; wąski wydłużony pas lądu między dwoma obszarami wodnymi lub wąski pas wody wcinający się w ląd“. Gwarowe regionalne na Białostocczyźnie szyja - „wąski wydłużony pas łąki lub pastwiska w lesie“, np. w Puszczy Białowieskiej w pobliżu wsi Postołowo jest pastwisko: Kobyliszyja. Człon wyróżniający nazwy - Holakowa [błędnie Golakowa], pochodzi od nazwy osobowej Holak, Halak - białoruskie halak, ukraińskie holak w znaczeniu „człowiek ubogi, nędzarz, biedak“.

Korenkiewicz

Marcin Korenkiewicz pisze do nas: „Dzień dobry, w nawiązaniu do cyklu artykułów „Skąd twoje nazwisko?“, zwracam się z uprzejmą prośbą o próbę określenia pochodzenia nazwiska Korenkiewicz“.

- Nazwisko to poświadczone jest w źrodłach polskich w XVI wieku w formie: Korzenko, Korzenkiewicz, a w językach wschodnosłowiańskich znane w XVI-XVII wieku w postaci: Korankiewicz, Koren-kiewicz - rozpoczyna prof. Kondratiuk. - Podstawą derywacyjną nazwy osobowej jest Koreń, polskie Korzeń (1393 r.), a te pochodzą od apelatywów: korzeń i ruskiego koreń jako „część rośliny wrośnięta w ziemię“. Przyrostek -ewicz występuje w funkcji patronimicznej i oznacza syna, potomka osoby o nazwisku Koreń, Korzeń.

W naszym regionie nazwisko Starczak możemy spotkać w: Suwałkach (38), Białymstoku (28), Augustowie (14) i Ełku (13).

Puchalski

O pochodzenie swojego nazwiska dopytuje też Henryk Puchalski.

- Nazwisko to utworzone zostało od nazw miejscowości: Puchały Nowe i Puchały Stare w powiecie bielskim czy też Puchały w pow. zambrowskim oraz Puchły w pow. hajnowskim - wyjaśnia językoznawca. - Nazwisko występuje w postaci przymiotnika utworzonego od nazwy wsi.

W naszym regionie nazwisko Puchalski spotkamy m.in. w Białymstoku (277), Brańsku (81), Bielsku Podl. (58), Knyszynie (33) oraz Łomży i Zambrowie (po 31).

Hutnik

Adam Hutnik pisze do na w mailu: „Przez 20 lat mieszkałem w miejscowości Oziabły, gmina Michałowo. (...) Proszę o rozszyfrowanie mojego nazwiska i nazwy miejscowości“.

- Nazwisko Hutnik poświadczone jest w źródłach polskich w latach 1470-1480 - wyjaśnia prof. Kondratiuk. - Może też brzmieć: Hutnicki, Hutniczak, Hutniczek; Chutnik; Utnik. Te dwa ostatnie nazwiska wiążą się z problemami wymowy białoruskiej i ukraińskiej spółgłoski dźwięcznej szczelinowej [h] i zastępowanie jej spółgłoską polską [ch]. Stąd mamy wymowę nazw miejscowości: Chajnufka zamiast Hajnufka, Chuta zamiast Huta, imię męskie Ukasz zamiast Łukasz itp. Nazwisko Hutnik pochodzi od apelatywu huta w znaczeniu „zakład, w którym wytapia się metale lub szkło“, a więc, jest to nazwisko utworzone od wykonywanego zawodu. Nazwisko Hutnik znane jest w języku białoruskim.

W naszym regionie nazwisko Hutnik spotkamy m.in. w Białymstoku (35 osób).

Starczak

Kolejny Czytelnik pisze do nas w mailu: „Witam, proszę o sprawdzenie pochodzenia nazwiska Starczak“.

- Podstawą derywacyjną nazwiska Star-czak są formy poświadczone w źródłach historycznych: Stary (1396 r.), Starak, Starek (1481 r.). Starko (1478 r.), które pochodzą od apelatywu stary lub w pochodnych od starać się - wyjaśnia językoznawca. I dodaje, że staropolskie starek oznaczało „teścia, starca, osobę starszą“.

Na Podlasiu nazwisko Starczak pojawia się głównie w Zambrowie (18 osób).