Masz wysoką gorączkę, ostry ból gardła, powiększone migdałki? Sprawdź czy to nie mononukleoza

- Co to za choroba mononukleoza?

- Jest to ostra choroba wirusowa. Wywołuje ją wirus Epstein-Barra (EBV), jeden z najpowszechniejszych ludzkich wirusów, który został zidentyfikowany w 1964 r. Najczęstszą postacią ostrego zakażenia EBV jest mononukleoza zakaźna potocznie zwana również "chorobą pocałunków". Do zakażenia najczęściej dochodzi przez ślinę lub drogą kropelkową podczas pocałunku (u nastolatków lub osób dorosłych) lub przy braku zasad higieny u dzieci. Ze względu na obecność przeciwciał odmatczynych niemowlęta są chronione przed zakażeniem. Nie wykazano sezonowości zachorowań ani przewagi płci wśród zakażonych EBV. Zakazić się można również w czasie transfuzji krwi, przy przeszczepie narządów oraz szpiku.

Szacuje się, że co najmniej 95 proc. populacji na świecie przebyło zakażenie EBV niezależnie od miejsca zamieszkania czy statusu ekonomicznego.

Okres inkubacji czyli czas od momentu zakażenia do wystąpienia pierwszych objawów choroby wynosi 30-50 dni. Wirus EBV w ślinie osoby chorej może utrzymywać się nawet do pół roku, jednak chory zaraża przeważnie do 5 dni od pojawienia się gorączki. Warto podkreślić, iż osoba raz zarażona przez całe życie posiada limfocyty B zawierające DNA wirusa EBV.

- Jakie są objawy choroby?

- Spektrum objawów powodowanych przez EBV jest bardzo szerokie. Jeśli do zakażenia dochodzi we wczesnym dzieciństwie, pierwotna infekcja przebiega najczęściej bezobjawowo, czasami stwierdza się jedynie podwyższone wskaźniki enzymatyczne wątroby. W przypadku późniejszego zakażenia (u nastolatków, osób dorosłych) występują objawy kliniczne mononukleozy zakaźnej.
Czynnikiem determinującym rozwój mononukleozy zakaźnej może być dawka przeniesionego przez ślinę wirusa. Zbyt mała wydaje się dawka przyjętego wirusa przez dziecko trzymające w buzi zanieczyszczone wirusem przedmioty w przeciwieństwie do dużej dawki wirusa przenoszonego przez pocałunki.

Choroba rozpoczyna się zwykle uczuciem osłabienia, zmęczenia i/lub bólami mięśni. Po kilku dniach utrzymywania się powyższych objawów występuje charakterystyczna triada objawów: gorączka, ból gardła i powiększenie migdałków podniebiennych oraz węzłów chłonnych zwłaszcza szyjnych. Gorączka wysoka, powyżej 38,5 st.C jest najbardziej stałym i wczesnym objawem mononukleozy zakaźnej i utrzymuje się długo (10-14 dni). Ciepłota ciała wzrasta w godzinach popołudniowych i wieczornych. U pewnego odsetka chorych temperatura wysoka może trwać dłużej niż 14 dni pomimo podawania leków przeciwgorączkowych.

Gorączce towarzyszy ból gardła, spowodowany stanem zapalnym błony śluzowej i migdałków podniebiennych. Podczas oglądania jamy ustnej stwierdza się znacznie powiększone, stykające się ze sobą w linii pośrodkowej migdałki podniebienne, pokryte grubym, białoszarym nalotem włóknikowym, który można usunąć szpatułką bez wywoływania krwawienia. Na granicy podniebienia twardego i miękkiego mogą być widoczne drobne wybroczyny. Obecny często jest przykry zapach z buzi - fetor ex ore.

Znacznie powiększone migdałki podniebienne wraz z pokrywającym je nalotem włóknikowym utrudniają połykanie, u młodszych dzieci nawet oddychanie, co jest wskazaniem do hospitalizacji.

Powiększone węzły chłonne szyi zmieniają jej zarys i tworzy się tzw. szyja Nerona. Powiększone węzły chłonne wzdłuż tylnego i przedniego brzegu mięśni mostkowo-sutkowo-obojczykowych są bolesne, przesuwalne względem skóry i podłoża i są wielkości od ziarna fasoli do orzecha włoskiego. Rzadziej występuje, ale jest charakterystyczny dla mononukleozy obrzęk powiek i twarzy.
Dochodzi do powiększenia śledziony i wątroby, chorzy skarżą się na ból brzucha, objaw pełności w nadbrzuszu oraz brak łaknienia. U młodszych dzieci może wystąpić biegunka.

Można obserwować również wysypki skórne na tułowiu i kończynach o charakterze plamistym lub plamisto-grudkowym, drobne wybroczyny lub zmiany przypominające pokrzywkę. Typowym objawem dla mononukleozy jest nadwrażliwość na ampicylinę. Drobnoplamista wysypka pojawia się wówczas mniej więcej po 7-10 dniach od rozpoczęcia antybiotykoterapii, która najczęściej stosowana jest z powodu mylnego rozpoznania anginy w początkowej fazie choroby.

U większości chorych objawy kliniczne utrzymują się średnio około 16 dni co jest nietypowe dla innych chorób wirusowych. Powrót do zdrowia następuje powoli (2-4 tygodnie), a uczucie zmęczenia i zaburzenia koncentracji mogą utrzymywać się nawet przez wiele miesięcy.

- Jakie badania wykonać, aby zdiagnozować chorobę?

- Ustalenie prawidłowego rozpoznania jest ważne ze względu na postępowanie terapeutyczne. Obraz choroby czasem nie jest charakterystyczny. W rozpoznaniu różnicowym należy uwzględnić anginę paciorkowcową, zakażenie pierwotne wirusem cytomegalii i innymi herpeswirusami, a także nabyte zakażenie toksoplazmozą. Do badań laboratoryjnych wykonywanych przy podejrzeniu mononukleozy należą testy laboratoryjne nieswoiste i swoiste. Nieswoiste testy laboratoryjne to: morfologia i rozmaz krwi obwodowej, przeciwciała heterofilne, badania czynnościowe wątroby.

W pierwszym tygodniu choroby dochodzi do wzrostu całkowitej liczby krwinek białych z wyraźną przewagą limfocytów. W rozmazie obecne są limfocyty atypowe (duże z nieregularnym jądrem) i stanowią co najmniej 10 proc. wszystkich krwinek białych, przy limfocytozie powyżej 40 proc.

Dodatni wynik testu na obecność przeciwciał heterofilnych u chorych z obrazem klinicznym typowym dla mononukleozy zakaźnej i charakterystycznymi odchyleniami w obrazie morfotycznym krwi potwierdza rozpoznanie. Czułość tego testu jest mała u dzieci poniżej 12 r. ż. Test ten potwierdza jedynie 25-50 proc. zakażeń EBV w tym wieku. U małych dzieci wynik testu może być często fałszywie ujemny.
Średnio u 80 proc. chorych na mononukleozę zakaźną w ostrej fazie zakażenia EBV stwierdza się zwiększoną aktywność aminotransferaz wątrobowych, szczególnie alaninowej.

U chorych z klinicznym obrazem mononukleozy zakaźnej i ujemnym wynikiem testu na obecność przeciwciał heterofilnych należy wykonać czulsze i swoiste badania serologiczne. Stwierdzenie obecności swoistych przeciwciał w klasie IgM lub IgG przeciw poszczególnym antygenom wirusa Epsteina-Barr pozwala potwierdzić ostrą fazę zakażenia, fazę zdrowienia lub przebyte zakażenie.
Istnieją jeszcze metody wykrywające obecność materiału genetycznego EBV - czyli metody molekularne, które znacznie poszerzają możliwości diagnostyczne zakażenia EBV u osób pozostających w immunosupresji, a szczególnie u osób chorych na choroby nowotworowe.

- Jak wygląda leczenie?

- Mimo tak burzliwego przebiegu, wysokiej gorączki, charakterystycznego wyglądu twarzy, zmian w gardle, leczenie jest jedynie objawowe. Wskazane jest leżenie, duża ilość płynów, leki przeciwgorączkowe. Często trudno pacjentowi wytłumaczyć, że ma brać 3 tygodnie leki przeciwgorączkowe, mimo że efektu nie ma i nie włącza się antybiotyku. U dzieci czy osób, które mają kłopoty z połykaniem, zaleca się płynną dietę. W większości przypadków choroba trwa 3-4 tygodnie, ustępuje samoistnie, nie wymaga leczenia szpitalnego. Do szpitala trafiają tylko ciężkie przypadki, z powikłaniami czy też małe dzieci z zaburzeniami oddychania.

- Jakie mogą być powikłania?

- U około 20 proc. chorych występują powikłania hematologiczne (jak niedokrwistość hemolityczna małopłytkowość, neutropenia). Powikłania neurologiczne (zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, rzadziej porażenia nerwów czaszkowych zapalenia nerwów obwodowych, drgawki) występują u około 50 proc. chorych. Niedrożność górnych dróg oddechowych w przebiegu mononukleozy zakaźnej występuje u około 5 proc. chorych. Jest to jednak stan zagrożenia życia i wymaga hospitalizacji. Stan zapalny wątroby występuje u około 80 proc. chorych, ustępuje samoistnie u większości po 4 tygodniu choroby. Samoistne pęknięcie śledziony zdarza się u 0,1-0,5 proc.chorych.