Ochrymiuk znaczy płodny, a Chociej - oświecony

Nasz Czytelnik Andrzej Godlewski pisze do nas w mailu: „Jak wyjaśnić pochodzenie nazwy osady Żmojdak i miejscowości Janówek. Obecnie Żmojdak został włączony do wsi Janówek. Miejscowość leży w gminie Sztabin. A propos mego nazwiska, to chyba pochodzi od nazwy wsi Godlewo?“

Etymologię nazwiska Godlewski językoznawca omówił już na łamach Magazynu „GW“ z dnia 11 marca, zaś dzisiaj zamjuje się nazwą miejscowości Janówek:

JANÓWEK

- Jeżeli chodzi o miejscowość Janówek w gm. Sztabin w pow. augustowskim, to pierwotnie nazwa tej osady brzmiała Janow - twierdzi prof. Michał Kondratiuk. - Folwark w Janowie [dziś Janówku] w 1684 roku zapisała Konstancja Joanna z Dulskich Chreptowiczowa dominikanom krasnoborskim, zapewne na części gruntów należących do bojarów - pisze J. Wiśniewski. To przypuszczenie jest uzasadnione. Do dziś wieś Janówek dzieli się na dwie części: Janówek Dolny i Janówek Górny, jest też pole i kolonia zwana gwarowo Bajary. W Aktach Parafii Krasnybór z 1684 r. nazwa wsi brzmi Janow. Tak samo - Janow brzmi nazwa wsi w dokumencie z wizytacji parafii katolickich Diecezji Wileńskiej z roku 1744, sporządzonej przez M.J. Zienkowicza i opublikowanej w Wilnie. Nazwa wsi i dóbr Janowek JP Chreptowicza, w parafii Krasnybór, pojawia się w roku 1784 w rękopisie zwanym „Opisanie parafii dekanatu grodzieńskiego“, przechowywanym w Centralnej Bibliotece Naukowej Akademii Nauk Ukrainy w Kijowie. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich także notuje: Janówek - wieś, gm. Sztabin, parafia Krasnybór, pow. augustowski. Gwarowa nazwa wsi brzmi: Januvek.

Jak dodaje językoznawca, nazwa wsi pochodzi od imienia Jan, z sufiksem -ówek i w klasyfikacji semantyczno-słowotwórczej zaliczana jest do kategorii nazw dzierżawczych. Nazwy dzierżawcze oznaczały pierwotnie przynależność danej osady do człowieka, od którego imienia utworzono nazwę.

OCHRYMIUK

Kolejna nasza Czytelniczka pisze do nas w mailu: „Nazywam się Anna Ochrymiuk. Pochodzę ze wsi o nazwie Starowieś, położonej w powiecie bielskim, w gminie Boćki. Chciałabym się dowiedzieć, skąd wzięło się nazwisko Ochrymiuk oraz nazwa mojej miejscowości Starowieś“.

- Podstawą słowotwórczą nazwiska Ochrymiuk jest imię Ochrem, Ochrim, Ochrym z hebrajskiego Ephrayim, od apelatywu phareh „płodny, urodzajny“- wyjaśnia prof. Kobdratiuk. - Dostosowanie imienia do przyjmującego systemu językowego nastąpiło przez usunięcie głoski [j] na początku imienia, wymianę spółgłoski [f] na [ch], stwardnienie spółgłoski [r], przejście [e] w [y] - porównaj cerkiewne i rosyjskie Jefriem. Na Białostocczyźnie w źródłach historycznych zanotowano formy imienia: Chrym ( Iwan Chrymowicz, 1572 r. wieś Plutycze); Efrem ( Efrem Pilipiuk, 1824 r. wieś Rakowicze); Ochrem (Ochrem Matysowicz, 1558 r. wieś Potoki, Ochrem Onchimiuk, 1813 r. wieś Kojły); Ochrim (Ochrim, 1612 r. wieś Hornowo); Ochrym (Ochrym Proniewicki, 1664 r. wieś Swirydy, Iwan Ochrymiuk, 1775 r. wieś Czyże). Przyrostek patronimiczny -uk w nazwisku Ochrymiuk oznacza „syn, potomek“ Ochryma. Nazwisko Ochrymiuk nosi w Polsce 307 osób, najczęściej występuje ono na pograniczu Polski z Białorusią i Ukrainą, w powiatach: włodawskim, białskim, bielskim, hajnowskim i białostockim. Największe skupisko nazwisk Ochrymiuk notujemy w pow. hajnowskim - 129 osób.

CHOCIEJ

Czytelnik Wojciech Chociaj pisze: „Witam.

W związku z artykułem pt. „Skąd wzięły się nazwiska(...)“ bardzo proszę o przedstawienie pochodzenia nazwiska Chociej“.

- Podstawą nazwiska jest Chot - forma poświadczona źródłowo w 1372 roku - od imion złożonych typu Chocimir, Chociesław i prasłowiańskiego *xoteti „chcieć“ - rozpoczyna językoznawca. - Nazwisko Chociaj zaświadczone w 1412 r. Forma Chociej nie jest datowana. Tak objaśnia prof. K. Rymut. Jest też inna próba objaśnienia nazwiska Chociej, a mianowicie od imienia cerkiewnego i rosyjskiego Fotij, potocznie Fotiej, polskie Focjusz, z greckiego Photios, łac. Photius, co w języku greckim znaczyło „światły, oświecony“. Przy adaptacji imion z początkowym [F] występuje często zamiana tej spółgłoski na [Ch ], np. imię Foma jest wymawiane gwarowo Choma, Chomczyk, rosyjskie Fiodor brzmi Chwedor itp. Prof. B. Tichoniuk podaje kilka przykładów takiej zamiany w źródłach historycznych z terenu Białostocczyzny. Oto przykłady: Chociej Andrusewicz (1641 r., wieś Policzna); Chocko Chodorow syn (1558 r., wieś Krupice) i inne.

W naszym regionie nazwisko Chociej najczęściej pojawia się w Białymstoku - nosi je 82 mieszkańców (na podst. nazwiska-polskie.pl)

WIERZCHLESIE

Skontaktowali się też z nami mieszkańscy wsi Wierzchlesie w gm. Szudziałowo (pow. sokólski) z prośbą o wyjaśnienie nazwy ich miejscowości.

- Osada ta powstała w poświadczonym już w 1559 roku ostępie leśnym zwanym „Ostup Wierch Les, obapoł reczki Wierchleski” w kwaterze Odelskiej Puszczy Sokólskiej (zob. Rewizija puszcz i pierechodow zwierinych w bywszem Wielikom Kniażestwie Litowskom... sostwlennaja G. W. Wołowiczem w 1559 godu, Wilno 1867, s. 31 ) - wyjaśnia prof. Kondratiuk. - Kwatera Odelska w roku 1639 miała 18 ostępów, których pilnowało 39 osoczników wraz z dziesiątnikiem ze wsi Suchinicze i z Mordasowa. Z tych 18 ostępów nienaruszonych pozostawało tylko 6, a w pozostałych dębinę i lipę wycinano. Osocznicy i pan podleśniczy udawał, że na potrzebę dworu sokolskiego. Do Kużnicy na cerkiew panu Micucie i innym osocznikom było darowane drzewo na podstawie listów krółewskich. Nie wiadomo czy ostęp Wierch Les / Wierzch les [1639 r.] pozostawał cały, czy też był wykorzystywany na różne potrzeby (zob. Ordinacija korolewskich puszcz w leśniczestwach Wielikogo Kniażestwa Litowskogo... 1641 r., Wilno 1871, s. 110-111). Ostęp to „trudno dostępne miejsce w puszczy, w którym mają legowiska dzikie zwierzęta; matecznik”. Według rękopisu z 1744 roku wieś Wierzchlesie miała 20 włók osockich, które uprawiało 107 gospodarzy. W latach 1878 i 1886 zapis nazwy osady brzmiał: dierewnia Wierchles (Spisok ziemlewładienij w Grodnienskoj gubiernii. Sostawił P. Dikow. Grodno1890).Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowia ńskich... (t.XIII, s. 407) zamieszcza nazwy: Wierzchlesie albo Wierzchlas, wieś, gm. Kamionka, pow. sokólski. W 1962 r. wieś Wierzchlesie należała do gromady Kamionka Stara pow. sokólskiego. W połowie lat 60-tych XX wieku we wsi były 192 domy, grunta pozostawały w szachownicy. Gwarowa nazwa wsi brzmi: Wierchlesie.

Prof. Kondratiuk dodaje, że nazwa wsi należy do kategorii nazw topograficznych, które wyrażają właściwości topo- lub geograficzne osady. Człon „Wierch / Wierzch” w nazwach złożonych typu: Wierzchlesie, Wierzchstok (dziś Werstok) oznaczają „początek, skraj, obrzeże czegoś - lasu, jedliny, rzeczki, stoku, nazwy terenowej’.