Pustynia intelektualna

Część ziem (m.in. Suwalszczy-zna) została bezpośrednio wcielona do III Rzeszy. Z obszarów centralnych zostało stworzone Generalne Gubernatorstwo, którym kierował Hans Frank. Za siedzibę obrał sobie krakowski Wawel. Rola Warszawy miała zostać zmarginalizowana. Miasto to miało zostać w większości zniszczone. Z Polski wywiezione zostały najcenniejsze zabytki kultury, m.in. Ołtarz Wita Stwosza.

Docelowo nasz kraj miał stać się intelektualną pustynią, a ludzie rasy niearyjskiej mieli pełnić jedynie funkcje niewolników i pomocników. Robotników fizycznych bez własnej świadomości narodowej. Pierwsza fala terroru dotknęła Polaków już w pierwszych dniach wojny. Publiczne egzekucje elity intelektualnej w zajmowanych miastach nie były rzadkością.

Najgłośniejszym jednak aktem brutalnej eksterminacji wyższych sfer społeczeństwa polskiego był Sonderaktion Krakau. W listopadzie 1939 roku Obersturmbannfuhrer SS Bruno Muller nakazał rektorowi Uniwersytetu Jagiellońskiego zwołanie zebrania wszystkich pracowników naukowych uczelni. Tematem spotkania miało być przedstawienie niemieckiego poglądu na sprawy nauki i szkolnictwa wyższego. Po stawiennictwie w Collegium Novum 183 wykładowców, zostali oni poinformowani, że "tutejszy uniwersytet rozpoczął rok akademicki nie uzyskawszy uprzednio pozwolenia władz niemieckich. Ponadto jest powszechnie wiadomo, że wykładowcy byli zawsze wrogo nastawieni wobec nauki niemieckiej". Wszyscy przebywający na sali Polacy zostali aresztowani i przewiezieni do obozu koncentracyjnego. W sporej części byli to ludzie starsi i schorowani. Wielu z nich zmarło kilka dni po przewiezieniu do Sachsenhausen.

Ten niewyobrażalny do tej pory akt brutalnej eksterminacji niewinnych naukowców odbił się głośnym echem w całej Europie. Do protestów przeciwko akcji dołączył się nawet Benito Mussolini, który osobiście interweniował w tej sprawie u Hitlera. W związku z tym 101 profesorów zostało wypuszczonych w 1940 roku. Większość z nich zmarła jednak wkrótce po uwolnieniu wskutek fatalnych warunków, w jakich byli trzymani w obozie.

Nie była to jedyna akcja wymierzona w polską inteligencję. W połowie 1940 roku zrealizowano akcję pod kryptonimem "Aktion A-B". We wszystkich większych miastach Generalnego Gubernatorstwa nastąpiły masowe aresztowania przedstawicieli inteligencji. Zatrzymanych mordowano lub wywożono do obozów koncentracyjnych. Zginęli wówczas m.in. olimpijczyk Janusz Kusociński, marszałek sejmu Maciej Rataj, premier II RP Kazimierz Bartel oraz pisarz Tadeusz Boy-Żeleński. Oprócz nich wśród przeznaczonych do likwidacji znaleźli się nauczyciele, księża katoliccy, prawnicy, powstańcy śląscy i wielkopolscy.

Hitlerowcy, realizując plan wynarodowienia Polaków, zamknęli wszystkie szkoły wyższe i średnie na terenie Gubernatorstwa. Powstawało więc podziemne nauczanie, które obejmowało wszystkie poziomy kształcenia.