Pracodawca, który zatrudnia co najmniej 20 pracowników i dokonuje zwolnień grupowych, a także pracodawca dokonujący zwolnienia indywidualnego z własnej winy, powinien wypłacić pracownikom odprawę. Przykładowo, odprawa należy się osobie, której stanowisko pracy ulega likwidacji. Jej wysokość waha się od jednokrotności do wielokrotności miesięcznego wynagrodzenia za pracę.
Wypowiedzenie indywidualne a prawo do odprawy
Jeżeli pracodawca zatrudnia poniżej 20 pracowników i nie podlega przepisom o zwolnieniach grupowych, ale mimo wszystko do zwolnienia nie dochodzi z winy pracownika, w takiej sytuacji pracownikowi może należeć się odprawa. Zwolnienie musi mieć wówczas przebieg zgodny z przepisami ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Nie wszyscy pracownicy, a nawet pracodawcy, zdają sobie z tego sprawę. Część firm po prostu wychodzi z założenia, że nie wypłaci odprawy, jeżeli pracownik sam się o nią nie upomni.
W przypadku zwolnienia indywidualnego prawo do odprawy ma pracownik zwalniany ze względu na:
- niekorzystną sytuację finansową pracodawcy,
- likwidację określonych stanowisk pracy,
- ogłoszenie upadłości firmy,
- likwidację pracodawcy.
Warto wiedzieć również:
Warto pamiętać o tym, że rozwiązanie umowy za porozumieniem stron pozbawia uprawnień związanych ze zwolnieniami grupowymi, a także prawa do odprawy. Jeżeli jednak inicjatywa rozwiązania umowy wyszła ze strony pracodawcy, istnieje szansa na odprawę. Należy zwrócić uwagę na to, czy w wypowiedzeniu nie ma sformułowania „na wniosek pracownika” lub „z inicjatywy pracownika”. Zazwyczaj proponowane przez pracodawcę dokumenty zawierają takie sformułowanie, a pracownik, który je podpisze, traci prawo do dodatkowych roszczeń.
Prawo do odprawy a wypowiedzenie zmieniające
Pracodawca, który nie może zwolnić pracownika, może mu wręczyć wypowiedzenie zmieniające, czyli dokument, w którym wypowiada obowiązujące dotychczas warunki zatrudnienia i proponuje nowe. Pracownik może zaakceptować nowe warunki lub nie zgodzić się na zmiany.
Kwestią sporną jest to, czy osoba, która nie przyjęła warunków pracy i płacy z wypowiedzenia zmieniającego, ma prawo do odprawy. Teoretycznie, jeżeli pracowała w firmie zatrudniającej minimum 20 osób, otrzymała wypowiedzenie zmieniające, ale nie zgodziła się na nowe warunki pracy i płacy, może zabiegać o odprawę. Brak zgody na nowe warunki zatrudnienia przed upływem połowy okresu wypowiedzenia skutkuje bowiem rozwiązaniem umowy. Jednak zgodnie z opinią Sądu Najwyższego taki pracownik przyczynia się do zwolnienia, a to go dyskwalifikuje.
Wypowiedzenie umowy o pracę a wysokość odprawy
Na wysokość odprawy ma wpływ długość zatrudnienia. Wartościami granicznymi są okresy dwóch i ośmiu lat pracy. Ustawowo wysokość odprawy nie może jednak przekroczyć równowartości 15-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w danym roku (39 tys. zł w 2020 roku).
Warto wiedzieć również:
Dodatkowe ograniczenia wprowadzono na mocy tarczy antykryzysowej obowiązującej od 24 czerwca 2020 roku. Jeżeli przyczyna zwolnienia ma bezpośredni związek z COVID-19, wysokość odprawy może zostać zmniejszona do 10-krotności minimalnego wynagrodzenia.
Pracodawca obniżający odprawę do 10-krotności minimalnego wynagrodzenia powinien odnotować spadek obrotów gospodarczych o 25% w ciągu miesiąca lub 15% w ciągu dwóch miesięcy bądź jego obciążenia na fundusz wynagrodzeń powinny istotnie wzrosnąć (udział płac do przychodów musi wzrosnąć o co najmniej 5% w ciągu miesiąca).
Wysokość odprawy oblicza się na podstawie wynagrodzenia, na takich samych zasadach jak przy obliczaniu ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Odprawa wynosi:
- równowartość jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli okres zatrudnienia jest krótszy niż dwa lata,
- równowartość dwumiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli okres zatrudnienia jest dłuższy niż dwa lata, ale nie dłuższy niż osiem lat,
- równowartość trzymiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli okres zatrudnienia jest dłuższy niż osiem lat
.
Jak zakwestionować wypowiedzenie umowy o pracę?
Pracownik, który nie zgadza się z wypowiedzeniem umowy o pracę, może dokonać zgłoszenia w Państwowej Inspekcji Pracy lub złożyć odwołanie do sądu pracy. Można utrzymywać, że wypowiedzenie jest nieskuteczne czy było nieuzasadnione. Można również domagać się przywrócenia do pracy albo zażądać odszkodowania.
Warto wiedzieć również:
Osoby z umowami cywilnoprawnymi mogą wnioskować, aby sąd ustalił istnienie stosunku pracy. Nie zawsze jest to opłacalne dla pracownika. W tym przypadku konsekwencje poniesie nie tylko pracodawca, ale też osoba, która wywiązywała się ze swoich obowiązków bez umowy o pracę.
Jeżeli sąd uzna umowę cywilnoprawną za umowę o pracę, osoba zatrudniona będzie musiała zapłacić zaległe składki na ubezpieczenia społeczne. Samo wniesienie sprawy do sądu pracy przez pracownika jest bezpłatne, ale może ono wiązać się z poniesieniem dodatkowych kosztów, związanych z wyrokiem sądu.
Zwolnienie mogą także zakwestionować osoby z umowami o pracę, np. jeżeli doszło do wadliwego rozwiązania umowy o pracę. Warto wiedzieć, że zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2007 roku (II PK 9/07) pracownik, który nie zgadza się z przyczyną rozwiązania umowy o pracę, np. uważa, że likwidacja jego stanowiska pracy nie była konieczna, może wystąpić do sądu o rozstrzygnięcie sporu z pracodawcą i ubiegać się od zadośćuczynienie w postaci odszkodowania. Jeżeli jednak wygra proces, będzie musiał w takiej sytuacji zwrócić odprawę.
Przy niedopełnieniu kwestii formalnych przez pracodawcę, np. braku informacji o zwolnieniu na piśmie lub przy wypowiedzeniu umowy osobie objętej szczególną ochroną przed zwolnieniem, zwrot odprawy nie będzie konieczny.
Źródło: Grant Thornton, Restrukturyzacja zatrudnienia. Purpurowy informator, sierpień 2020, Poradnik Pracuj.pl - Zawieranie umowy o pracę - o czym warto wiedzieć?
Bezprawnik.pl