Brali dopłaty nawet do nieużytków

Instytucja ta opublikowała pierwsze sprawozdanie specjalne na temat wsparcia dochodów wypłacanego rolnikom w nowych państwach członkowskich. Na co zwróciła uwagę? Na przykład na to, że definicja beneficjentów systemu jest nieprecyzyjna. Iprzez to po rolnicze dopłaty mogą sięgać instytucje niezwiązane z rolnictwem lub prowadzące działalność w tym zakresie jedynie marginalnie - np. przedsiębiorstwa handlu nieruchomościami, lotniska, stowarzyszenia łowieckie, kluby rybackie czy kluby narciarskie.

Dopłaty zgarnia państwo
Poza tym w niektórych państwach członkowskich pomoc z systemu JPO była legalnie wypłacana również podmiotom publicznym zarządzającym gruntami państwowymi (podmioty te nie prowadziły innej działalności rolniczej). Na przykład na Węgrzech to właśnie państwo okazało się największym beneficjentem systemu JPO (jednolitych płatności obszarowych). W 2010 r. otrzymało 14 mln euro (za 82 000 ha gruntów).

Europejski Trybunał Obrachunkowy zwrócił również uwagę na to, że choć państwa członkowskie nie określiły w sposób wiarygodny całkowitej powierzchni gruntów rolnych, z tytułu której należna jest pomoc z systemu JPO, to Komisja Europejska i tak ją zaakceptowała. Poprzez to kwota pomocy na hektar (wypłacana każdemu rolnikowi), była w niektórych przypadkach wyższa niż powinna, a w innych niższa. Niektóre państwa skorygowały łączną powierzchnię gruntów rolnych bez odpowiedniego uzasadnienia i dzięki temu w pełni wykorzystały swoje pule pieniędzy.

Od 2004 r. Komisja zatwierdziła wnioski o  zmianę powierzchni użytków rolnych Bułgarii, Litwy, Węgier, Polski i  Słowacji. W  przypadku Bułgarii, Polski i Słowacji zmiana spowodowała zmniejszenie powierzchni użytków rolnych, a  zatem podwyższenie stawki pomocy z  systemu JPO na hektar. Umożliwiło to tym państwom członkowskim pełne wykorzystanie ich rocznych pul należnych im funduszy. Węgry wystąpiły o  zwiększenie powierzchni użytków rolnych, ponieważ władze otrzymały wnioski o  pomoc w  związku z większymi obszarami niż oczekiwano. Spowodowało to obniżenie płatności z systemu JPO dla wszystkich rolników w  celu niedopuszczenia do przekroczenia rocznej puli funduszy.

Nie wszędzie wymagają tak samo
To, czy działka zakwalifikuje się do płatności z systemu JPO, zależy od faktu, czy i jak precyzyjnie państwa członkowskie określiły warunki i minimalne normy działalności rolniczej oraz na ile wiarygodnie władze krajowe mogą ustalić status tej działki na dzień 30 czerwca 2003 r. i  jak dokładnie sprawdzają sytuację. Europejski Trybunał Obrachunkowy odnotował wiele różnych sytuacji, które skutkowały niejednakowym traktowaniem rolników w  skontrolowanych państwach członkowskich.

Na przykład na Węgrzech, oprócz obowiązku przeciwdziałania zachwaszczeniu, rolnicy nie muszą prowadzić żadnej działalności rolniczej, aby ich działki były uznane za kwalifikowalne. Trybunał odnotował przypadki, w których rolnicy dzierżawili duże obszary półnaturalnych użytków zielonych i otrzymywali pomoc z  systemu JPO, chociaż wcale nie użytkowali tych gruntów rolniczo.

Z kolei w Bułgarii władze za minimalny warunek kwalifikowalności uznają wypas zwierząt na trwałych użytkach zielonych lub koszenie tych użytków co najmniej raz w  roku. W  praktyce władze akceptują wszelkie działki, na których prowadzona jest bardzo ograniczona działalność rolnicza lub działalność taka nie jest prowadzona (np. działki, przez które zwierzęta gospodarskie lub dzikie zwierzęta jedynie przechodzą). Trybunał wykrył również przykłady płatności z  systemu JPO w  związku z  działkami, w  przypadku których nie istniały żadne dowody świadczące o  prowadzeniu na nich kiedykolwiek działalności rolniczej

Natomiast w Polsce, zgodnie z  wymogami dobrej kultury rolnej zgodnej z  ochroną środowiska, na gruntach ornych musi być prowadzona regularna działalność (trybunał ustalił jednak, że pomoc z  systemu JPO była wypłacana w  związku z  nieużytkowanymi gruntami ornymi).

Większość niegotowa na nowy system
Pomoc z systemu JPO przynosi głównie korzyści dużym gospodarstwom rolnym: ogólnie 0,2 proc. beneficjentów otrzymuje ponad 100 000 euro, co stanowi 24 proc. łącznej wartości płatności.

Ponadto mimo, iż JPO zaprojektowano jako system przejściowy, większość państw członkowskich nie przygotowała się na (przewidziane na rok 2014) wprowadzenie systemu opartego na uprawnieniach do płatności, który obowiązuje już w państwach członkowskich UE-15. Może to w przyszłości skutkować znacznymi opóźnieniami w płatnościach.

System jednolitej płatności obszarowej (JPO) zaprojektowano, aby umożliwić wspieranie dochodów rolników państwom członkowskim, które przystąpiły do UE w latach 2004 i 2007. Jest on obecnie stosowany w 10 państwach członkowskich UE, a wydatki na ten system w 2011 r. wyniosły 5 mld euro. W sprawozdaniu Europejski Trybunał Obrachunkowy skoncentrował się na beneficjentach tej polityki, na gruntach kwalifikujących się do wsparcia oraz na wkładzie systemu w osiągnięcie celu, którym jest wsparcie dochodów rolników.

Podrożały dzierżawy
W Polsce i  na Węgrzech Trybunał zaobserwował szczególnie silny wzrost cen dzierżawy gruntów państwowych o niskiej wartości rolniczej, takich jak marginalne użytki zielone. Przed 2004 r. hodowcy owiec tradycyjnie użytkujący te grunty nie wnosili opłat za dzierżawę lub uiszczali opłaty bardzo niskie, ale wraz z  wprowadzeniem systemu JPO popyt na tego rodzaju grunty wzrósł. Nie tłumaczy tego sytuacja na rynkach rolnych, lecz fakt, że płatności z  systemu JPO, proporcjonalne do obszaru, gwarantują wysoki poziom pomocy w  porównaniu z  niską wartością produkcyjną gruntów.

Władze zaczęły organizować przetargi publiczne na umowy dzierżawy, co spowodowało znacznie wyższe opłaty za dzierżawę. Miało to wpływ na wszystkich rolników prowadzących działalność na tego rodzaju gruntach. Na Węgrzech i w Rumunii Trybunał stwierdził nawet istnienie umów, w których opłata za dzierżawę była bezpośrednio wyrażona jako odsetek wartości płatności z  systemu JPO lub uzupełniających krajowych płatności bezpośrednich.

A więc wzrastała proporcjonalnie do zmian wysokości tych płatności. Trybunał zauważył również, że na Węgrzech dzierżawcy mogli podpisać lub przedłużyć umowy dzierżawy gruntów wyłącznie pod warunkiem nieodpłatnego scedowania uprawnień do płatności, które zostaną im przydzielone w  przypadku wprowadzenia nowego systemu wsparcia w  przyszłości, na właściciela gruntów.