Dział spadku - umowa albo sąd

Nie ma co do zasady obowiązku regulowania spraw spadkowych. Chociaż prawo do spadku, czy do wystąpienia o dział spadku nie ulega przedawnieniu, to zwlekanie z załatwieniem takich spraw może spowodować utratę praw do należącej do spadku nieruchomości. Może to nastąpić, gdy znajduje się ona w posiadaniu osoby trzeciej lub jednego ze współspadkobierców.

Stwierdzenie nabycia spadku

Podstawowym warunkiem załatwienia spraw spadkowych jest uzyskanie przez spadkobiercę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, które można uzyskać na dwa sposoby:
- złożenie wniosku do sądu o stwierdzenie nabycia spadku;

- udanie się do notariusza celem uzyskania potwierdzenia dziedziczenia.
W praktyce wydanie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, a także aktu poświadczenia dziedziczenia, jest w przeważającej większości spraw tylko formalnością. Jednak dla sprawnego przejścia procedury, konieczne jest zgromadzenie odpowiednich dokumentów. Konieczne jest dołączenie do wniosku odpisu skróconego aktu zgonu spadkodawcy, odpisów skróconych aktów urodzenia dzieci zmarłego i aktów małżeństwa zamężnych córek (chodzi o ustalenie pokrewieństwa), a także aktu małżeństwa wdowy czy wdowca.

W postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku sąd stwierdza jedynie, kto i w jakiej części nabył spadek. Z chwilą stwierdzenia nabycia spadku, pomiędzy spadkobiercami powstaje wspólność majątku spadkowego. Wspólność ta jest stanem przejściowym, zaś docelowym - przyznanie każdemu ze spadkobierców określonych dóbr i zniesienie tejże wspólności poprzez dokonanie działu spadku. Można go dokonać w wyniku umowy pomiędzy spadkobiercami albo w postępowaniu sądowym.

Umowny dział spadku

Gdy spadkobiercy potrafią się porozumieć w kwestii spadku i nie występują z roszczeniami sądowymi, wówczas mówimy o tzw. umownym podziale spadku. W porównaniu z działem sądowym jest on szybszy i przede wszystkim tańszy.

Umowny dział spadku jest to porozumienie (umowa) spadkobierców co do tego, jakie składniki majątkowe, wchodzące w skład całości spadku (tzw. masy spadkowej), mają przypaść poszczególnym osobom w ramach przyznanych im udziałów.

Sposób i warunki dokonania podziału określają same strony. Spadkobiercy nie mogą jednak określić w umowie wielkości przysługujących im udziałów w odmienny sposób, niż wynika to z ustawy lub z treści testamentu. Próba zmiany postanowień testamentowych lub naruszenie przepisów wynikających z ustawy sprawią, że umowa będzie nieważna. Nie ma natomiast przeciwwskazań, by spadkobiercy objęli umownym działem spadku tylko jego część, a nie całość.

Ważne jest, by w umowie uregulować sprawy związane z zaliczeniem darowizn oraz kwestie wzajemnych roszczeń pomiędzy współspadkobiercami z tytułu posiadania przedmiotów spadkowych, poczynionych nakładów, pobranych pożytków. Zlekceważenie tych kwestii może doprowadzić do sporów w przyszłości.

Umowny podział spadku może przebiegać na kilka sposobów:
- poszczególne przedmioty są dzielone fizycznie i przyznane zostają poszczególnym spadkobiercom (podział następuje stosownie do wielkości udziałów każdej z dziedziczących osób);
- następuje tzw. podział cywilny składnika majątkowego, w wyniku którego zostaje on sprzedany osobie trzeciej, a spadkobiercy dzielą między siebie uzyskaną z tego tytułu kwotę;

- określone składniki majątkowe mogą być przyznane za zgodą pozostałych spadkobierców jednemu lub kilku z nich (zwykle pojawia się tu obowiązek spłaty na rzecz pozostałych osób).

Sądowy dział

Jeżeli między spadkobiercami nie ma zgody co do dokonania działu spadku, każdy z nich może wystąpić z wnioskiem do sądu o przeprowadzenie postępowania w tym zakresie. Przepisy nie wprowadzają żadnego ograniczenia czasowego. W trakcie postępowania sąd przede wszystkim ustala, jaki jest skład spadku oraz jego wartość.

Z wnioskiem o dział spadku może wystąpić:
- każdy ze współspadkobierców,
- osoba, która nabyła (dostała lub odkupiła) udział w spadku (zgodnie z art. 1053 Kodeksu cywilnego nabywca spadku wstępuje w prawa i obowiązki spadkobiercy),
- spadkobiercy wyżej wymienionych osób.

Wniosek o wszczęcie postępowania działowego powinien zawierać:
- spis inwentarza (jeśli został sporządzony) lub wykaz majątku, który ma być podzielony (jeśli nie zrobiono spisu),

- postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku (jeśli stwierdzenie jeszcze nie nastąpiło, sąd dokona go w trakcie postępowania działowego),
- informację o testamencie i miejscu, w którym się znajduje,
- w przypadku nieruchomości dowód stwierdzający, że stanowiła ona własność spadkodawcy (np. odpis z księgi wieczystej, orzeczenie sądowe lub administracyjne, odpis umowy notarialnej przenoszącej własność).

We wniosku należy wskazać:
- wszystkich uczestników postępowania, którymi są spadkobiercy, bądź ich następcy (osoby uprawnione do dziedziczenia),
- zapisobierców, czyli osoby którym zapisano pewne rzeczy lub prawa należące do spadku,
- nabywców udziału w konkretnym składniku majątku spadkowego.

Koszty

Od wniosku o dział spadku trzeba uiścić opłatę sądową. Opłatę stałą w kwocie 500 zł pobiera się od wniosku o dział spadku, a jeżeli zawiera on zgodny projekt działu spadku, pobiera się opłatę stałą w kwocie 300 zł. Opłatę stałą 1 tys. zł pobiera się od wniosku o dział spadku połączony ze zniesieniem współwłasności, a jeżeli jest zgodny projekt działu spadku i zniesienia współwłasności, opłata stała wynosi 600 zł.