Dźwil to ciemny człowiek, a Wasilczyk oznacza królewski

Nasz Czytelnik Rafał Samojluk pisze: „Chciałbym rozszyfrować pochodzenie nazwy mojej miejscowości - wieś obecnie Kutowa, a dawniej Pasieki Kutowaja w gm. Narew. Proszę też o wyjaśnienie nazwiska Poroc. Z góry dziękuję za pomoc. Pozdrawiam“.

POROC

- Nazwiska zaczynające się na Proc, Poroc, Poroć tworzone są od podstawy: proc-, procz-, prok-, pochodzącej od słowa proca w znaczeniu „prymitywna broń“ albo też prok jako „machina do rzucania kamieni“ - wyjaśnia prof. Michał Kondratiuk. - Tak też powstały imiona Prokop, Prochor oraz formy zgermanizowane Protz, Protze, Protzek, Protzel, Protzen.

Językoznawca dodaje, że w granicach pól wsi Dubiny jest nazwa terenowa określająca pole i ług: Poroćowa.

- Forma tej nazwy wskazuje, iż oznaczała ona pierwotnie drogę lub leśną przesiekę oddzielającą kwartały nazywaną tu: tryb(a) - uzpełnia prof. Kondratiuk.

W naszym regionie nazwisko Poroc pojawia się w okolicach wsi Kutowa i Chrabowstówka (10 mieszkańców), w Białymstoku (7), Narwi (6) oraz Kurianach (5) - na podst. www.nazwiska-polskie.pl

KUTOWA

- Najstarsza informacja źródłowa o wsi Kutowej pochodzi z rękopisu datowanego rokiem 1786 pod nazwą „Dzieło komisarskie między J. O. Branicką i gromadami wsi należących do leśnictwa bielskiego odbyte w roku 1788“ - kontynuuje prof. Kondratiuk. - Rękopis ten jest przechowywany w Centralnym Historycznym Archiwum Litwy w Wilnie. W kolejnym rękopisie, znajdującym się również w tym archiwum, a pochodzącym z 1789 r. zapis nazwy wsi brzmi: Kotowa, natomiast w latach 1878 i 1886 w spisie ziemskim guberni grodzieńskiej wieś ma nazwę Kutowaja. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego podaje nazwę wsi: Kutowa. Tak samo brzmi nazwa wsi w „Skorowidzu miejscowości RP“ z 1924 r.

- Nazwa tej wsi pochodzi od nazw osobowych Kut, Kuta (od cerkiewnego imiienia Kutonij), znanych w języku białoruskim i ukraińskim - uzupełnia profesor.

DZWIL i DŹWIL

Edmunt Antonik zaś pisze: „Proszę o wyjaśnienie pochodzenia nazwisk Antonik, Wasilczyk (mój dziadek ze strony mamy), Dzwil (nazwisko panieńskie mojej mamy) oraz nazwy miejscowośći Stock“. Nazwisko Antonik językoznawca omawiał już na łamach Magazynu „GW“ z dnia 20 listopada br., zaś dzisiaj pochyla się nad kolejnymi nazwiskami i nazwą miejscowości.

- Dzwil i Dźwil to nazwiska pochodzenia litewskiego, występujące na Białostocczyźnie i Suwalszczyźnie - rozpoczyna prof. Kondratiuk. - Mają one formy zeslawizowane - zbiałoruszczone lub spolonizowane - litewskich nazw osobowych: Dvilys, Dvylis, Dvylys, Dvylius, Dzvilius. Te zaś łączy się z litewskimi wyrazami pospolitymi: dvylas w sensie „ciemnoróżowy, ciemnobrązowy; ciemny, niewykształcony człowiek“, dvylys, dvylis jako „bury, ryży z czarnymi łatami - o bydle; człowiek o ciemnej twarzy, ciemnych włosach“. Nazwisko Dzwil ma w Polsce 668 nosicieli, a nazwisko Dźwil - 670 osób.

WASILCZYK

- Natomiast podstawą derywacyjną nazwiska Wasilczyk jest cerkiewne imię Wasilij, białoruskie i rosyjskie potoczne Wasil, ukraińskie Wasyl. Jest to imię pochodzenia greckiego od apelatywu basileios o znaczeniu „królewski’ - twierdzi językoznawca. - W źródłach polskich pojawia się w dwóch postaciach: Bazyli (1430 r.) i wschodniosłowiańskiej Wasyli, Wasilij ( 1454 r.), przejętej na Ruś z Bizancjum; było imieniem carów rosyjskich. W Polsce Bazyli nie należało do imion częstych, dziś spotykane jest wśród ludności praosławnej. Forma nazwiska Wasilczik została utworzona od postaci zdrobniałej Wasilko przez dodanie sufiksu -ik w funkcji patronimicznej o znaczeniu „syn, potomek“ lub hipokorystycznej, zdrobniałej „mały Wasilok“.

W naszym regionie nazwisko Wasilczyk występuje głównie w Ełku (31 osób), Białymstoku (28) i Augustowie (23).

STOCK

- Natomiast jeżeli chodzi o wieś Stock w gm. Dąbrowa Białostocka to leży ona u źródeł rzeczki zwanej w Harasimowiczach Wistok, zaś na miejcu mówi się na nią po prostu Kaluha, dopływ rzeki Siderki - rozpoczyna językoznawca. - Dawna nazwa wsi brzmiała sioło Stockie, które miało 4 włóki ziemi oprócz włók szlacheckich i należało do włości Kamionka, leśnictwa nowodworskiego. Nazwa Stockie sioło pochodzi z lat 1650, 1744. W roku 1784 notowana jest w formie Stock i należy do zakonu dominikanów. Dawna postać nazwy swoją formą przypomina nazwy wsi Borowskie od nazwiska Borowski, a to z kolei od wsi Borowo w chwili jej założenia.

Tu również nazwa pierwotnej osady brzmiała zapewne Stok, a późniejsza forma jest przymiotnikiem od niej w liczbie mnogiej i określała jej mieszkańców: Stocki - Stockie, to jest Stoccy. Podstawą nazw rodowych są szeroko pojęte imiona osobowe użyte w formie mianownika liczby mnogiej rodzaju niemęskoosobowego. Nazwa miejscowości Stok pochodzi od apelatywu stok, stoczek przeniesionych do funkcji nazw własnych. Na Mazowszu i Podlasiu staropolski i gwarowy stok, stoczek posiada wiele znaczeń bliskich sobie, jak: „strumyk, ściek, źródło; pochyłość, zbocze; dorzecze, zlewisko“. W języku staroruskim istniały wyrazy pospolite: istok, istocznik jako „źródło, potok“. Niemal wszystkie znaczenia wskazują na bieg wody, a także spadzistość lub pochyłość terenu.

FIEDORCZUK

Ryszard Fiedorczuk pisze: „Proszę o wyjaśnienie pochodzenia nazwy miejscowości Mińce oraz nazwiska Fiedorczuk. Pozdrawiam.“

- Podstawą derywacyjną nazwiska jest imię Fiedor, od greckiego theos „Bóg“ + doron jako „dar, darowany, dany“, czyli całe imię można objaśniać jako „dar Boga“ - wyjaśnia profesor. - W języku polskim obok formy spolszczonej Teodor istnieje też rodzimy odpowiednik tego imienia: Bożydar. Nazwisko Fiedorczuk utworzono od zdrobnienia Fiedorko za pomocą przyrostka -uk w funkcji patronimicznej, o znaczeniu „syn, potomek“. Nazwisko w Polsce ma 1061 nosicieli. Główne skupiska osób noszących to nazwisko w Polsce wschodniej to powiaty: siemiatycki, bielski, wysokomazowiecki, białostocki i miasto Białystok.

TORCZYŃSKI

Stefan Torczyńśki pisze: „Chciałbym wiedzieć, jakie jest pochodzenie nazwiska Torczynski. Serdecznie pozdrawiam i dziękuję“.

- Nazwisko Torczyński zapewne utworzone jest od nazwy miejscowości Tarczyn w woj. warszawskim - twierdzi językoznawca. - Forma nazwiska Tarczyński jest poświadczona źródłowo w 1478 roku. Nazwiska odmiejscowe informują o dawnym pochodzeniu osoby z danej osady, czy obecnym miejscu jej zamieszkania.

W naszym regionie występuje ono głownie w Brańsku (20 mieszkańców).

MATANOWSKA)

Alicja Wiktoruk pisze: „Witam ,dziękuję za wyjaśnienie etymologii nazwiska Wiktoruk, proszę również o wyjaśnienie mojego panieńskiego nazwiska - Matanowska. Z góry dziękuję. Pozdrawiam“.

- Nazwisko Matanowska utworzone zostało od podstawy mat-, zobacz: imię Mateusz, Maciej, czy matać, matka oraz nazwiska Matan, Matań, a od nich Matan owicz, Matanowski w znaczeniu pochodzący od osoby zwanej Matan, syn, potomek.

W naszym regionie nazwisko to można spotkać m.in. w Wysokiem Mazowieckiem, Białymstoku, Zambrowie.