Skąd wzięły się nazwiska Sienkiewicz i Kozłowski

Nasz Czytelnik Andrzej Kawałko z wsi Mociesze w gminie Jaświły w powiecie monieckim zwrócił się - za naszym pośrednictwem - do językoznawcy prof. Michała Kondratiuka z prośbą o wyjaśnienie etymologii zarówno jego nazwiska, jak i nazwy wsi. O etymologii wsi Mociesze pisaliśmy już w Magazynie "Gazety Współczesnej" 20 marca, a dzisiaj prof. Michał Kondratiuk pochyla się nad etymologią nazwiska Kawałko.

Kawałko

- Nie ukrywam, że jestem bardzo ciekaw, czy moje nazwisko pochodzi, tak jak to się pewnie każedemu nasuwa, od kawałka czegoś - mówi Andrzej Kawałko.

Prof. Kondratiuk przytakuje: - Nazwisko Kawałko pochodzi od wyrazów pospolitych: kawał, kawałek w sensie "część czegoś" - wyjaśnia. - Ale może też być, że pochodzi ono od potocznego wyrazu kawał w znaczeniu "żart".

Jak dodaje językoznawca, nazwiska Kawała, Kawałek, Kawałka, Kawałko znajdują potwierdzenie w starych źródłach historycznych. I tak np. nazwisko Kawałek występowało już w 1494 r., a nazwisko Kawała w roku 1695.

W naszym regionie nazwisko Kawałko najczęściej pojawia się w Białymstoku - nosi je 50 mieszkańców stolicy woj. podlaskiego. Można je też spotkać m.in. w Jaświłach w powiecie monieckim (36 osób), Ełku (31) oraz w Augustowie, Kleosinie, Mońkach, Wasilkowie, Goniądzu (pojedyncze osoby) - na podst. www.nazwiska-polskie.pl.

Kozłowski/ Kozłowska

Nasza Czytelniczka Anna Tomczyk z Suwałk prosi językoznawcę o wyjaśnienie etymologii jej panieńskiego nazwiska - Kozłowska.
- Nazwisko Kozłowski poświadczone jest w źródłach historycznych już w 1386 roku - rozpoczyna prof. Michał Kondratiuk. - Jest bardzo popularne w języku polskim i językach wschodnich Słowian. Pochodzi od nazw miejscowości typu: Kozłowo, Kozłów, Kozły. W regionie białostockim mamy wieś Kozłowo w gm. Grodzisk, pow. siemiatyckiego; wieś Kozłowy Ług w. gm. Szudziałowo, pow. sokólski; wieś Kozły, w gm. Bielsk Podlaski i Kozły jako kolonia wsi Sokołda w gm. Supraśl, pow. białostocki.

Jak dodaje językoznawca, nazwisko Kozłowski zostało utworzone od nazw miejscowości za pomocą przyrostka -ski (od Kozłowo, Kozłów) lub przyrostka -owski (od miejscowości Kozły). Nazwisko w danym wypadku wskazuje na miejscowość, skąd pochodzi jego nosiciel.
Nazwisko Kozłowski na Podlasiu występuje bardzo często. Najczęściej spotkać je można w Białymstoku - nosi je ponad 1500 mieszkańców, ale też m.in. w Łomży (368 osób), Suwałkach (245 osób), Ełku (238), Augustowie (180), Giżycku (129), Węgorzewie (108), Bielsku Podlaskim (107), Wasilkowie (101) - na podst. www.nazwiska-polskie.pl.

Sienkiewicz

Natomiast Stanisław Magnuszewski z wsi Bajki Stare w gm. Trzcianne prosi językoznawcę o wyjaśnienie zarówno nazwiska Magnuszewski, jak i Sienkiewicz. O nazwisku Magnuszewski pisaliśmy w Magazynie "GW" 22 maja, a dziś prof. Kondratiuk analizuje nazwisko Sienkiewicz.
- Nazwisko Sienkiewicz powstało od formy zdrobniałej wschodniosłowiańskiego imienia: Sień, Sieńka, Sieńko (które pochodzi od imienia cerkiewnego Simieon, greckiego Symeon, łacińskiego Simeon, a te od hebrajskiego Shime'on i Shim'on o znaczeniu "Bóg wysłuchał") - analizuje prof. Kondratiuk. - Do formy Sieńka, Sieńko dodano przyrostek -ewicz i powstało nazwsko Sienkiewicz. W użyciu oficjalnym mogą występować formy: Sienkiewicz, Sieńkiewicz oraz Sinkiewicz.

Nazwisko Sienkiewicz jest popularne w całym naszym kraju (nosi je prawie 11,5 tys. osób). Przede wszystkim występuje jednak na wschodzie Polski i na Białorusi. W naszym regionie najczęściej można je spotkać w Białymstoku (660 osób), Suwałkach (164), Łapach (84), Augustowie (65), Suchowoli (59), Łomży (53), Mońkach (46), Knyszynie (33), Hajnówce (30), Bielsku Podlaskim (29), Czarnej Białostockiej (26).

Ostaszewska

Zgłosiła się do nas również Czytelniczka z prośbą o wyjaśnienie jej pańskiego nazwiska - Ostaszewska.
- Nazwisko to pochodzi od nazw miejscowości typu Ostasze, Ostaszewo - twierdzi prof. Kondratiuk. - W Polsce jest ich kilka. Na Białostocczyźnie jest np. miejscowość Ostasze - przysiółek wsi Zimnochy-Susły w gm. Suraż w pow. białostockim. Dawniej była to osobna wieś bojarska, której gwarowa nazwa brzmiała Ostasze / Ostaszy. Wieś Ostasze (pisana też Ostase) jest poświadczona w źródłach historycznych z roku 1567, 1569, 1676. Nazwa tej wsi pochodzi od imienia potocznego Ostasz (cerkiewnego Jewstafij, polskiego Eustachy). Nazwisko Ostaszewski wskazuje na pochodzenie pierwszych nosicieli z miejscowości Ostasze i zostało utworszone za pomocą przyrostka -ewski / -owski.

W naszym regionie nazwisko Ostaszewski nosi prawie 400 mieszkańców Białegostoku, ponad 60 mieszkańców Narwii, prawie 50 mieszkańców Bielska Podlaskiego, 43 mieszkańców Hajnówki, 35 - Wasilkowa, 31 - Łomży. Nazwisko to można też spotkać m.in. w Halickich, Augustowie, Michałowie, Karakulach, Węgorzewie, Kleosinie, Łapach, Topolanach i Suwałkach - na podst. www.nazwiska-polskie.pl.

Haraszkiewicz

Henryk Harszkiewicz z wsi Małyszówka w gm. Dąbropwa Białostocka zgłosił się do językoznawcy z prośbą o analizę etymologii zarówno swojego nazwiska, jak i nazwy miejscowości.

- Nazwisko pochodzi od białoruskich warazów pospolitych: haroch w znaczeniu "groch" i formy zdrobniałej haroszka, czyli "groszek" - wyjaśnia językoznawca. - Na Białorusi występują nazwiska: Haroch, Haroszka, Haroszkin, Haraszkiewicz, a w Rosji znane są nazwiska Goroch, Gorochow, Goroszkin, Goroszkow. W Polsce są nazwiska Groch, Grochowicz, Horoszka, Horoszkiewicz, Horoszkowicz. Podstawą nazwiska Haraszkiewicz jest nazwa osobowa Haroszka /-ko, a przyrostkiem jest -ewicz, w funkcji patronimicznej o znaczeniu "syn, potomek". Forma Haraszkiewicz jest zgodna z zasadą białoruskiego "akania", to jest wymową samogłoski [o] w pozycji nieakcentowanej jak [a].
W naszym regionie nazwisko Haraszkiewicz noszą pojedynczy mieszkańcy (po kilka osób) następujących miejscowości: Suwałki, Dąbrowa Białostocka i Białystok.

Małyszówka

- Natomiast jeżeli chodzi o miejscowość Małyszówka to dziś jest to praktycznie część miasta Dąbrowa Białostocka, a wcześniej była osobną wsią w gm. Dąbrowa Białostocka - tłumaczy prof. Kondratiuk. - Nazwa tej miejscowości w źródłach historycznych brzmi różnie: Maliszowka, sioło ciahłe, włók 20 we włości Kamienna, leśnictwo nowodworskie 1650 r., Małyszowka 1708 r., Małoszowkę 1744, wieś w parafii Dąbrowa, Małyszowka, wieś ekonomiczna w parafii Dąbrowa 1784 r., Małyszewo albo Małyszewka, wieś, przełom XIX i XX wieku. - Nazwa wsi pochodzi od nazwy osobowej Małasz, Małysz - od "mały", te nazwy osobowe występują w dokumentach z XIII-XVII wieku. Przyrostek -owka / -ówka nadaje nazwie miejscowej znaczenie dzierżawcze. Nazwy dzierżawcze oznaczały pierwotnie przynależność danej osady do człowieka, od którego utworzono nazwę. Nazwiska Małasz, Małysz, Małyszko i pochodne od nich, są obecnie znane i używane w Polsce, na Białorusi, Ukrainie i w Rosji. Profesor Jerzy Wiśnieski, znany hitoryk, badacz osadnictwa między innymi na Białostocczyźnie i Suwalszczyźnie podaje, że pan Wiesiołowski przed 1617 rokiem ufundował, dla nowych osadników po wschodniej stronie lasu, kościół we wsi Małaszowka, który potem znalazł się w Dąbrowie.

Brańsk

Kazimierz Chotycki z Brańska zaś prosi prof. Michała Kondratiuka m.in. o analizę etymologii nazwy Brańsk.
- Brańsk leży nad rzeką zwaną Bronka (zob. zapis z 1576 r., przy rzece Broncze) lub Bronia - rozpoczyna językoznawca. - W Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... tom I , s. 353 podano, iż w 1241 roku Brańskiem zawładnął Erdźwił, krewny Mendoga. Brańsk od początków znajdował się w ziemi bielskiej dawnego województwa podlaskiego, a następnie przeważnie w powiecie bielskim. Zaczątkiem miasta było zbudowane na pograniczu Mazowsza i Rusi, we wczesnym średniowieczu (XII-XIII w.) grodzisko zwane Zamczyskiem. W 1493 roku wielki książe litewski Aleksander Jagiellończyk nadał miastu prawo magdeburskie. Od 1422 roku Brańsk był ośrodkiem sądownictwa ziemskiego. Z Brańska spławiano drewno do Gdańska. Na początku XVI wieku powstało tu sądowe starostwo grodowe, a od 1532 r. zbierały się w Brańsku sejmiki ziemi bielskiej. W 1558 r. Brańsk miał 1271 włók i 149 morgów ziemi. W XVI - XIX wieku w Brańsku były dwa kościoły katolickie i jedna cerkiew grekokatolicka.

Jak dodaje językoznawca, nazwa miasta notowana jest od XV wieku w brzmieniu: Bransko (1430 r.), z Branskom (1507),w Bronskie (1514), Bransk (1558), Brańsk (1775-1789).

- Nazwa miasta Brańsk pochodzi od rzeki Bronki, prawego dopływu Nurca i należy do kategorii nazw topograficznych - twierdzi prof. Kondratiuk. - U podstaw wymienionych nazw leży prasłowiański rdzeń brn-|| bryn-, który upodobniany bywał do bran-, bron-. Nazwy od tego rdzenia oznaczły "wody moczarowate i błotniste".