Sojko pochodzi od ptaka, a Panasewicz to nieśmiertelny

Nasz Czytelnik Wojciech Sojko z Sejn prosi językoznawcę prof. Michała Kondratiuka o wyjaśnienie etymologii swojego nazwiska. - Mój dziadek nosił nazwisko Sojka, a ja mam Sojko, więc chciałbym wiedzieć, skąd wzięły się oba te nazwiska.

SOJKA/ SOJKO

- Oba nazwiska pochodzą od wyrazów pospolitych: soja, sojka, sójka "Garrulus glaudarius", czyli ptak z rodziny krukowatych o rdzawoszarym upierzeniu, z niewielkim czubkiem - wyjaśnia prof. Kondartiuk. - Nazwisko Sojka, Sojko, Sójka, Sójko mają potwierdzenie w źródłach historycznych z XIV w. i następnych stuleci. W języku białoruskim występują nazwiska Soja oraz Sajko z akcentem na końcowej samogłosce [o].

W naszym regionie nazwisko Sojka jest bardzo rzadkie. Można je spotkać w Suwałkach i Sejnach - nosi po kilkunastu mieszkańców tych miast. Nieco częściej występuje nazwisko Sojko - głównie w Białymstoku (46 osób), Bielsku Podlaskim (8), Kleosinie (5), Mońkach, Suwałkach i Sejnach (po 4 osoby) - na podst. www.nazwiska-polskie.pl.

STARANOWICZ

Nasza Czytelniczka Katarzyna Staranowicz prosi o wyjaśnienie etymologii dwóch nazwisk: Staranowicz i Panasewicz.

- Podstawą derywacyjną nazwiska Staranowicz jest nazwa osobowa Starań utworzona od wyrazów: starać się w znaczeniu "zabiegać o coś, być gorliwym w pracy" (porównaj staranny jako sumienny, zapobiegliwy; wykonany dokładnie"), staranie się - rozpoczyna językoznawca.

W naszym regionie nazwisko to najczęściej występuje w Suwałkach (21 mieszkańców). Możne je też spotkać m.in. w Sztabinie i Wasilkowie (po 9 osób) oraz w Dąbrowie Białostockiej, Sokółce, Dowspudzie - na podst. www.nazwiska-polskie.pl.

PANASEWICZ/ PANASIEWICZ

- Natomiast jeżeli chodzi o nazwisko Panasewicz to pochodzi ono od potocznego ruskiego imienia Apanas, Panas (cerkiewne i rosyjskie Afanasij, łac. Athanasius, z greckiego Athanasios) - wyjaśnia prof. Kondratiuk. - Jego pierwotne znaczenie łączy się z greckim athanasia "nieśmiertelność" i athanatos "nieśmiertelny". Imię w średniowiecznych źródłach polskich nie występuje. Obecnie należy do imion w Polsce bardzo rzadkich, jest częściej używane u Ukraińców i Białorusinów. Odpowiednikiem cerkiewnego Afanasij w języku polskim jest imię Atanazy. Utworzone od imienia Panas nazwisko Panasewicz i Panasiewicz mają w Polsce prawie jednakową liczbę nosicieli (po ok. 700 osób), natomiat w językach ruskich przeważa forma Panasiewicz. Adaptacja imienia cerkiewnego i rosyjskiego Afanasij do języka przyjmującego polegała na odrzuceniu końcowej cząstki imienia -ij, usunięciu początkowej samogłoski [a], wymianie spółgłoski [f] na [p], stwardnieniu końcowej spółgłoski [ s']. Nazwisko patronimiczne Panasewicz, Panasiewicz zostało utworzone od podstawy Panas za pomocą przyrostka -ewicz i ma znaczenie - syn, potomek.

W Polsce nazwisko Panasewicz najczęściej występuje właśnie w naszym regionie, szczególnie w Białymstoku (114 osób) i Augustowie (23 osoby) - na podst. www.nazwiska-polskie.pl

KAROLCZUK/ KOROLCZUK

Nasz Czytelnik Dawid Karolczuk z wsi Piotrowo Krzywokoły w pow. bielskim prosi o wyjaśnienie etymologii swojego nazwiska.

- Nazwisko to pochodzi od derywatów imienia męskiego Karol, jak np. Karolek, Karolka, Karolko, Karolczuk i z ruskim pełnogłosem: Korol, Korolko, Korolczuk - wyjaśnia prof. Kondratiuk. - Imię polskie Karol, białoruskie Karł, Karol, rosyjskie i ukraińskie Karł są pochodzenia germańskiego, od karl, charal, charel, carl w znaczeniu "mąż, małżonek; bohater; człowiek wolnego nie rycerskiego stanu". Imię Karol jest znane i rozpowszechnione w Europie od czasów Karola Wielkiego, twórcy potęgi państwa Franków. Od Karola Wielkiego wzięły też początek w językach słowiańskich wyrazy pospolite, określenia panującego władcy, jak np. polskie król, rosyjskie korol, czeskie kral, serbochorwackie kralj, a także węgierskie kiraly. Przyrostek -uk występuje w funkcji patronimicznej, ma znaczenie syn.

W naszym kraju nazwisko Karolczuk najczęściej występuje właśnie na Podlasiu, głównie w Białymstoku (39 osób) i Siemiatyczach (24 osoby) - na podst. www.nazwiska-polskie.pl.
KOCE-SCHABY

Mieszkaniec wsi Koce Schaby w gm. Ciechanowiec - Stanisław Koc - prosi językoznawcę o wyjaśnienie etymologii nazwy tej wsi.

- Wieś Koce-Schaby to zapewne kolebka wszystkich wsi z członem pierwszym utożsamiającym: Koce - przypuszcza prof. Kondratiuk. - Fakt występowania nazwy osobowej Schab we wsi Koce-Stare (1567 r.) świadczy o tym, że dzisiejsza nazwa Koce-Schaby zastępuje dawną nazwę: Koce Stara Wieś lub jest nazwą części tej wsi. Pierwsza osada rodu Koców była nazwą jednoczłonową, zanim wydzieliły się poszczególne części tego rodu i zamieszkały w osobnych miejscach wspólnych posiadłości. Pierwsza osada Koce poświadczona w źródłach historycznych pochodzi z 1464 roku. Potem mamy Koce Starawieś (1569 r.), następnie Koce Stare i Schabi (1580 r.), Koce Stara Wieś (1676 r.), Koce Schaby (1878 -1886 r.), przełom XIX-XX wieku oraz rok 1921.

Jak dodaje językoznawca, pierwszy człon nazwy rodowej: Koce pochodzi od nazwy osobowej Koc. Dziś to nazwisko rodu drobnej szlachty. Nazwisko Koc, zaświadczone w dokumentach historycznych w 1363 r., można łączyć z podstawą koc- od "kocić się" i koc jako "grube nakrycie wełniane; dywan; lamiec w chomącie; skóra zwierzęca", w pochodnych też może od kot. Człon wyróżniający nazwy dwuczłonowej: Schaby też jest nazwą rodową i pochodzi od nazwy osobowej Schab (zobacz: Jan Schab Stanisławowicz, Jakub Stanisławowicz Schab we wsi Kocach Starych 1567 rok). Nazwisko lub przydomek Schab występuje w źródle z 1608 roku i pochodzi od schab jako "mięso wieprzowe z kością". Są rownież derywaty (pochodne) od Schab, np. Schabek, Schabiak, Schabiewski, Schabowicz, Schabowski.

KOSSAKI - FALKI

Kazimierz Kossakowski z wsi Kossaki-Falki w gm. Rutki prosi językoznawcę o wyjaśnienie etymologii nazwy tej wsi.

- Kossaki poświadczone są w źródłach historycznych z 1524 r. - Kossaki in Distrietu Zambroviensi sitos; z 1578 r. - Kossaki Anttiqua, Kossaki Falki; z 1798 r. - Kosaki Falki, Kosaki Ostatki - wylicza prof. Kondratiuk. - Cała nazwa dwuczłonowa: Kossaki - Falki należy do grupy nazw rodowych. Człon wyróżniający: Falki pochodzi od imienia Falek, Falko, a te zaś od imion złożonych typu Falisław, Falibóg.

GIEŁCZYN

Natomiast Wanda Borowska prosi językoznawcę o wyjaśnienie etymologii nazwy jej rodzinnej wsi - Giełczyn koło Strękowej Góry w gm. Trzcianne.
- Moje rodowe nazwisko to Szczep i w okolicach mojej rodzinnej wsi bardzo dużo ludzi nosiło to nazwisko - mówi pani Wanda. - To jest bardzo stara wieś, z pięknym, zabytkowym, drewnianym kościółkiem. Modliła się tam ponoć nawet sama Maria Curie Skłodowska, która tu kogoś odwiedzała.

- Początkowo ta osada i dwór miały nazwę: Brzeziny Strubiczów - tłumaczy prof. Kondratiuk. - Pan Maciej Strubicz, znakomity kartograf ( później sekretarz króla Stefana Batorego) otrzymał od króla Zygmunta Augusta w leśnictwie tykocińskim w Brzezinach, w sąsiedztwie twierdzy, nadanie, które obejmowało 20 włók - w dokumentach znajdujemy zapis: "vołok lesa u vołosti Tykotinskoj pri hranicy Mazovieckoj". W 1576 roku ze wsi Strubicze pan Maciej Strubic dwu koni stawił na służbę wojenną. Później z roku 1580 mamy zapis: "Brzeziny pana Macieja Strubicza, sekretarza królewskiego; Brzeziny Giełczyno, wieś (1676 r.), w niej pan Jan Strubicz i inni". Na mapie, wydanej po niemiecku pt. Topograficzno-wojskowa mapa Nowych Prus Wschodnich, opracowana przez D. F. Sotzmanna, Berlin 1808 (podaje stan z lat 1795-1800) mamy nazwę jednoczłonową: Giełczyn. Powtarza się ona w źródłach dalszych, z lat 1878-1886, z przełomu wieku XIX i XX jako wieś i dobra, oraz w późniejszych spisach miejscowości aż do czasów dzisiejszych.

Jak dodaje językoznawca, nazwę Giełczyn, ze względu na jej położenie w obszarze dużych wpływów bałtyckich, można dwojako interpretować. Łączyć z polską nazwą osobową *Giełcza, Giełka, od staropolskiego giełk jako zgiełk czy też gwarowe giełkać się jako "gzić się" (nazwiska Giełczak /-yk), jak objaśniają podobnie brzmiące nazwy inni polscy badacze. Z drugiej strony nazwę wsi Giełczyn można uznać za bałtycką i wyprowadzić od litewskich nazwisk Giełczius, Giełczys, Giełtys, a te od litewskich wyrazów geltas jako "żółty, żółtawy, pożułkły itp" i gelteti w znaczeniu "żółknąć'. Na Litwie są nazwy miejscowości: Giełcziaj, w rejonach Kapsukas i Pakruojis.

Prof. Michał Kondratiuk jest autorem ponad 200 publikacji poświęconych nazwom miejscowości i gwarom Białostocczyzny.

Jako wybitny językoznawca wymieniany jest w encyklopediach polskiej, białoruskiej, ukraińskiej i litewskiej.

Prof. Kondratiuk urodził się w Dubinach koło Hajnówki w 1934 r. W 1958 ukończył rusycystykę na Uniwersytecie Warszawskim, a trzy lata później filologię białoruską. W 1970 r. obronił pracę doktorską w Instytucie Słowianoznawstwa PAN w zakresie nauk humanistycznych, a w 1984 r. habilitował się w Instytucie Rusycystyki i Lingwistyki Stosowanej UW w zakresie językoznawstwa słowiańskiego i bałtyckiego. W 1992 r., po przejściu na pełny etat do Filii UW w Białymstoku, otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego Uniwersytetu w Białymstoku. W 1997 r. został profesorem belwederskim w wyniku starań Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W 2003 został profesorem zwyczajnym.

Baza firm z Twojego regionu