Żydzi i chrześcijanie razem budowali to miasto

Dokumenty królewskie z tych czasów wymieniają pojedyncze osoby narodowości żydowskiej. Jednak w 1542 roku istniała tu już gmina żydowska.

- Dokumenty z 1580 roku wspominają o kupcu o imieniu Anisz, który do Bielska sprowadzał czapki i pieprz - mówił Wojciech Konończuk z Ośrodka Studiów Wschodnich.

Młody historyk spotkał się z mieszkańcami Bielska Podlaskiego w muzeum w ratuszu. Opowiadał o początkach i końcu osadnictwa żydowskiego w mieście.
- Ta społeczność przez setki lat budowała Bielsk wraz ze swoimi chrześcijańskimi sąsiadami, a dziś jest niesłusznie zapomniana - mówił Doroteusz Fionik, kustosz Muzeum Małej Ojczyzny w Studziwodach.

W XVII i XVIII w. dużym ośrodkiem Żydów na Ziemi Bielskiej była Orla, skąd kupcy przyjeżdżali do Bielska na targi. Na stałe do miasta wrócili w wieku XIX.
- W 1878 roku Żydzi stanowili 63 proc. mieszkańców Bielska - mówił historyk. - Ich liczba osiągnęła ponad 3,5 tys. i była tak wysoka aż do wybuchu II wojny światowej.

Żydzi mieli w Bielsku trzy bożnice. Jedna stała w pobliżu budynku dzisiejszej krytej pływalni, dwie - niedaleko komendy policji i starej poczty. Niewiele osób wie, że bielszczanami żydowskiego pochodzenia są m.in.: amerykańska aktorka Mina Bern (Bernholtz), polski chemik Ignacy Fonberg, polityk komunistyczny Józef Lewartowski (Aron Finkelstein) i projektant budynku parlamentu w Mińsku, architekt Józef Łangbard.

Po zajęciu Podlasia Niemcy stworzyli getto wokół dzisiejszej ul. Kazimierzowskiej, gdzie zgromadzono kilka tysięcy Żydów z Bielska, Brańska, Narwi, Orli i Rudki. 2 listopada 1942 roku hitlerowcy rozpoczęli trwającą 12 dni wywózkę Żydów do Treblinki. Około 150 mieszkańców getta zabili w Bielsku. Majątek pomordowanych został w większości wywieziony przez Niemców, w mniejszości rozszabrowany przez sąsiadów - chrześcijan.

- Wspomnienia bielskich Żydów, którzy przetrwali wojnę, to lektura bardzo bolesna - mówił Konończuk. - Ale zawsze podkreślali skąd pochodzą. Cmentarz w Nowym Jorku ma specjalną część dla Żydów pochodzących z Bielska Podlaskiego.