Pomian oznacza godło, a Hołdyński - leniwą kobietę

Nasz Czytelnik Stanisław Prawdzik pisze: „Dzień dobry, w zwiazku z publikacjami w Gazecie Wspołczesnej o pochodzeniu nazwisk i nazw miejscowości pragnę zapytać o pochodzenie mego nazwiska - Prawdzik. Jestem z okolic Augustowa, więc chciałbym też poznać genezę tej miejscowści“.

Etymologię nazwiska Prawdzik prof. Michał Kondratiuk omówił już na łamach „GW“ z dnia 8 stycznia, zaś dzisiaj - kilka słów o historii i nazwie miasta Augustów.

AUGUSTÓW

- Zalążkiem osady była karczma istniejąca tu już w 1526 roku - rozpoczyna profesor. - W roku 1546 na szlaku łączącym Królestwo Polskie (Koronę) z Wielkim Księstwem Litewskim królowa Bona zakłada miasto na północnym brzegu rzeki Netty i nadaje mu nazwę Zygmuntowo. W roku 1555 powstaje nowe miasto, któremu w roku 1557 Zygmunt August nadał prawo miejskie magdeburskie. Starsza nazwa Zygmuntowo nawiązywała do imion ojca i syna, natomiast młodsza: Augustów nawiązuje tylko do Zygmunta Augusta. Miasto Augustów założono na 130 włókach miejskich, z których wolnych było włók 13, to jest na szpital i na kapłana - włók 4, na urząd dworny - włók 3, na wójta - włók 3, Żydkowskie włóki - 3 (otrzymał je Jan Żydko). Z pozostałych włók 117 płacą z każdej włóki po 52 groszy polskich. Do miasta należały w roku 1576 sioła albo obręby zwane przedmieściami: Obrąb Biernatki (włók 16 gruntu średniego), Obrąb Turówka (włók 14 gruntu średniego), Obrąb Zaścianek (dziś wieś Uścianki - włók 12 gruntu dobrego). Włóki w obrębach Turówka i Zaścianku nie były jeszcze rozdane i rozrobione, tj. przygotowane do uprawy. Obrąb albo sioło Żarnowo miał włók 50 gruntu dobrego, z tych na cerkiew ruską włók 2, z pozostałych - włók 48. Z każdej mają płacić po złotych polskich 2/2. Inne późniejsze źródła wymieniają jako przedmieścia miasta Augustów osady: Białobrzegi i Klonownica.

Jak dodaje językoznawca, w klasyfikacji znaczeniowo-słowotwórczej nazwa Augustów należy do nazw pamiątkowych - w tym przypadku nadanych na cześć króla Zygmunta Augusta.

JURCZYK

Nasza kolejna Czytelniczka - Jolanta Jurczyk prosi o wyjaśnienie etymologii swojego nazwiska oraz nazwisk jej członków rodziny: Pomian i Świątkowski.

- Nazwisko Jurczyk poświadczone jest w źródłach polskich w 1604 roku - wyjaśnia prof. Kondratiuk. - Jego bezpośrednią podstawą słowotwórczą były imiona w formie zdrobniałej - Jurek (1398 r.), Jurka (1443 r.), Jurko (1370 r.) - powstałe od funkcjonujących w języku staropolskim form imion własnych Jerzy, Jura, Jurg (za pośrednictwem języka niemieckiego lub litewskiego), a na Kresach Wschodnich dawnej Polski - od imienia Jurij, Juryj.

Jak dodaje językoznawca, imię polskie Jerzy, cerkiewne Gieorgij, wschodniosłowiańskie Jurij pochodzi od greckiego Georgos, powstałego od apelatywu greckiego georgos w znaczeniu „rolnik“. Nazwisko Jurczyk pod względem budowy strukturalnej należy do dwustopniowej derywacji. Pierwszy sufiks -ek, -ka, -ko ma znaczenie zdrobniałe, a przyrostek -ik / -yk występuje w funkcji deminutywnej lub patronimicznej o znaczeniu „syn, potomek“. Na Białorusi, Ukrainie i w Rosji imiona Gieorgij i Juryj są podstawą wielu nazwisk.

- Nazwisko Jurczyk w Polsce jest dość popularne - twierdzi prof. Kondratiuk. - Według „Słownika nazwisk współcześnie w Polsce używanych“ (wersji drukowanej), w Polsce jest aż 5759 nosicieli tego nazwiska.

W naszym regionie nazwisko Jurczyk najczęściej można spotkać w Suwałkach (21 mieszkańców), Ełku (18), Gołdapii (14), Kolnie (11), Kuźnicy (10) - na podst. www.nazwisk-polskie.pl.

POMIAN

- Natomiast nazwisko Pomian poświadczone jest w źródłach polskich w 1391 roku - kontynuuje prof. Kondratiuk. - Pochodzi ono od staropolskiego słowa pomian oznaczające „hasło, godło“ lub od nazwy herbu Pomian. Na Białostocczyźnie nazwisko Pomian poświadczono w 1676 roku w „Regestrze pogłównego dwojga w roku 1676 uchwalonego“ (rękopis znajduje się w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie). Wymienieni są tam szlachta: Paweł, Józef, Grzegorz i Szymon Pomian. Jak pisze Jan Stanisław Bystroń w książce „Nazwiska polskie“: „szlachta zabiegała o włączanie do ich nazwisk nazw herbowych, co traktuje się jako człon nazwiska i układa w porządku alfabetycznym. Właściwie dopiero w drugiej połowie XIX w., niewątpliwie jako reakcja przeciwko zalewowi nazwisk przymiotnikowych, tzw. szlacheckich, zjawia się zwyczaj włączania nazw herbowych w nazwisko. Nie należy sobie wyobrażać, że rodziny używające dziś takiego czy innego herbu istotnie są potomkami pierwszych współherbowców. Oczywiście są i takie, ale przez długie wieki dokonało się wiele zmian. Przede wszystkim w szeregi szlacheckie weszła - i to rozmaitymi drogami, w różnym czasie - znaczna ilość plebejuszów dobierających sobie herby według uznania. Potem sama szlachta nie przywiązywała większej wagi do samych herbów z chwilą, gdy zatraciło się poczucie rodu jako związku krwi. Dowolnie postępowano z odmianami herbowymi, które kształtowano według własnego uznania, odmieniając szczegóły godła herbowego. Skoro wypadki takie zdarzały się w Koronie, to cóż dopiero na Litwie, gdzie świeżo przyszłe godła szlachty polskiej mogły mieć jedynie dekoracyjne znaczenie. Tutaj już nie tylko drobna szlachta , ale i wielkie rody dość swobodnie dobierają sobie znaki herbowe. Białozor wojewoda witebski pieczętuje się raz Pomianem, drugi raz Wieniawą. To podszywanie się pod rody szlacheckie było tak powszechne, że nawet zupełnie formalnie nobilitowani chętnie przybierali herby rodzin tego samego czy podobnego nazwiska, aby móc uchodzić za szlachtę z dziada pradziada.

W naszym regionie nazwisko Pomian najczęściej występuje w Suwałkach (21) i Białymstoku (18).

ŚWIĄTKOWSKI

- Nazwisko Świątkowski poświadczone jest zaś w źródłach polskich w 1399 roku - kontynuuje prof. Kondratiuk. - Pochodzi ono od nazw miejscowości Świątkowo, Świątkowice (kilka wsi), Świątki-Wiercice (Świętki -Wertyce) w pow. zambrowskim, Rydzewo-Świątki w pow. kolneńskim. Formy oboczne nazwiska to Świętkowski (1588 r.), Świontkowski. Nazwiska odmiejscowe informują o dawnym pochodzeniu osoby z danej osady lub obecnym miejscu jej zamieszkania.

W naszym regionie nazwisko Świątkowski spotkamy m.in. w Augustowie (51 osób), Białymstoku (46), Łomży (44).

HOŁDYŃSKI / GOŁDYŃSKI

Krzysztof Hołdyński pisze do nas w mailu: „Moje nazwisko to Hołdyński. Czy można by poznać jego pochodzenie?“

- Nazwisko Hołdyński utworzone zostało od podstawy Gołda ( 1364 r.), Hołda, ta pochodzi od niemieckiej nazwy osobowej Gold, a ta od apelatywu Gold jako „złoto“ lub od gwarowego słowa gołda w sensie „ruda żelaza“, ale też „pijak; leniwa kobieta“ - tłumaczy prof. Kondratiuk. - Są również formy nazwisk Gołdyń, Hołdyń, Gołd-yński, Chołdziński, które mają podobną etymologię.

W Polsce nazwisko Hołdyński najczęściej można spotkać na suwalszczyźnie. Występuje m.in.: w Suwałkach (63 mieszkańców), Oklinach (25), Wiżajnach (20).

Prof. Michał Kondratiuk urodził się w Dubinach koło Hajnówki w 1934 r. W 1958 ukończył rusycystykę na Uniwersytecie Warszawskim, a trzy lata później filologię białoruską. W 1970 r. obronił pracę doktorską w Instytucie Słowianoznawstwa PAN w zakresie nauk humanistycznych, a w 1984 r. habilitował się w Instytucie Rusycystyki i Lingwistyki Stosowanej UW w zakresie językoznawstwa słowiańskiego i bałtyckiego. W 1992 r., po przejściu na pełny etat do Filii UW w Białymstoku, otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego Uniwersytetu w Białymstoku. W 1997 r. został profesorem belwederskim w wyniku starań Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W 2003 został profesorem zwyczajnym.