Pochodzenie nazwisk: Borkowski jest z iglastego lasu, a Chojnowski z sosnowego

Nasza Czytelniczka Marzena Bykowska przysłała do nas maila z prośbą, by profesor Michał Kondratiuk wyjaśnił m.in. nazwisko jednego z członków jej rodziny. Brzmi ono Dąbkowski.

Dąbkowski

- Nazwisko Dąbkowski poświadczone jest w źródłach polskich w 1432 roku - rozpoczyna prof. Kondratiuk. - Pochodzi ono od nazw miejscowości typu: Dąbki, Dąbkowice, Dąbków występujących w Polsce. W woj. podlaskim mamy: wieś Dąbki w gm. Zambrów; Krakówki - Dąbki w gm. Grodzisk oraz Dąbki jako część wsi Kamińskie Ocioski w gm. Poświętne. Sufiksem formującym nazwisko od nazwy miejscowości jest -owski. Nazwisko w formie przymiotnikowej wskazuje na pochodzenie jego nosiciela (osoby) z danej miejscowości.
W naszym regionie nazwisko Dąbkowski najczęściej występuje w Łomży (114 mieszkańców), Kolnie (91) i Zambrowie (54) - na podst. www.nazwiska-polskie.pl

Borkowski

Nasz Czytelnik Adam Szparło pisze: "(...) chciałbym zapytać o nazwisko mojej narzeczonej - Pauliny Borkowskiej. Jej ojciec pochodzi z Topczykał koło Bielska Podlaskiego".

- Nazwiska Borkowski, Borkowska pochodzą od licznych nazw miejscowości typu: Borek, Borki, Borkowo lub lasu, porównaj: "bór" jako las iglasty i "borek" jako młody las iglasty - wyjaśnia językoznawca. - Nazwisko wskazuje na pochodzenie z tych miejscowości lub też na miejsce zamieszkania w terenie przy lesie iglastym - borze, borku. W woj. podlaskim są liczne bory i borki oraz osady Borek, Borki, Borkowo.
W naszym regionie nazwisko Borkowski najczęściej można spotkać w Białymstoku (291 mieszkańców) i w Suwałkach (257).

Chojnowski

"Witam serdecznie. Bardzo chętnie skorzystam z Państwa propozycji i dowiem się o pochodzeniu swojego nazwiska" - tak rozpoczyna się kolejny mail, który trafił do naszej redakcji. - "Moje rodowe nazwisko to Chojnowska. Mój Śp. Tato - Tadeusz Chojnowski, syn Romana Chojnowskiego i Heleny z domu Szklarzewska, urodził się i pochodził z Chojnowa - wsi w gminie Trzcianne. Twierdził, iż wywodzi się ze szlachty herbu Lubicz. Pozdrawiam Barbara Jabłońska."

- Nazwiska Chojnowski, Chojnowska poświadczone są w źródłach polskich od 1456 roku - rozpoczyna prof. Kondratiuk. - Nazwiska te pochodzą od nazw miejscowości częstych na Podlasiu, typu: Chojnowo, Chojnówek, Chojny (Ch. Młode, Ch. Stare, Ch. Naruszczki) w powiatach grajewskim, monieckim, łomżyńskim. Nazwy wsi pochodzą od rzeczownika "choja, chwoja", oznaczającego Pinus - sosnę pojedynczą albo też foina, xbaina, chwoina jako "lasek sosnowy'.

W naszym regionie nazwisko Chojnowski najczęściej występuje w Łomży - nosi je aż 731 mieszkańców.

Kołodzież

Nasza Czytelniczka Marta pisze: "Bardzo interesuję się swoim pochodzeniem ,więc skoro nadarza się taka okazja to z chęcią korzystam" i dopytuje m.in. o etymologię nazwy wsi swojego taty - Kołodzież.

- Wieś Kołodzież znajduje się w gm. Mońki. Potwierdenie źródłowe nazwy tej osady pochodzi z drugiej połowy XVI wieku: Kołodzieże sioło (1571 r.); Sioło Kołodzieże (1576 r.) ma 1 włókę wójtowską, 3 włóki bojarskich i 18 włók czynszowych królewszczyzn, jest siedzibą wójtowstwa kołodzieskiego liczącego 6 wsi - Kołodzieże, Dzieszki, Oliski, Ciesze, Ginie (dziś kolonia wsi Świerzbienie w gm. Mońki), Hornostaje, leżała w starostwie goniądzkim - rozpoczyna prof. Kondratiuk. - W latach 1661-1664 sioło Kołodzieze ma włók 22 i jest w starostwie knyszyńskim; sioło Koładzieże (1744 r.) należy do parafii Trzcianne; Kołodzieźa (1784 r.), to wieś pana Małachowskiego i Niewiarowskich . Na przełomie XIX i XX wieku wieś i osada Kołodzież, Kołodzieże, należy do gminy Przytulanka, pow. białostockiego.

Jak dodaje językoznawca, nazwę wsi, występującą pierwotnie zawsze w formie liczby mnogiej, należy wywodzić od wschodniosłowiańskiego wyrazu kołoda w znaczeniu "kłoda, kloc" lub białoruskiego kałodzież, kałodziec o pierwotnym znaczeniu "źródło naturalne, zdrój", a potem "studnia". Nazwę osady Kołodzież, pierwotnie Kołodzieże, można zakwalifikować do kategorii nazw kulturowych, jak i topograficznych, traktując kołodzieże jako naturalne zdroje "źródła wody".

Jagnity

"Jestem czytelniczką Gazety Współczesnej i chciałabym się dowiedzieć, skąd się wzięła nazwy miejscowości Jagnity i Bajki-Zalesie (...)" - pisze do nas Gabriela Ponikarczyk.

Etymologię nazwy miejscowości Bajki-Zalesie prof. Kondratiuk wyjaśniał już na łamach Magazynu "GW" 29 maja, zaś dziś pochyla się nad nazwą Jagnity:

- Jagnity to wieś w gm. Nowy Dwór. Osada ta początkowo nazywała się sioło Mularskie (1578 r.), potem wieś Mularze alias [albo, inaczej, czasem, niekiedy] Jaginty (1679 r.) - wyjaśnia językoznawca. - Początki wsi zapewne sięgają końca XV wieku. Chłopi Jagintowicze pod Nowym Dworem są wspomniani w 1539 roku. Nowa nazwa wsi - Jaginty występuje już konsekwentnie w źródłach z lat: 1650, 1708, 1744, 1784, 1878, na przełomie XIX i XX w. oraz w innych spisach i wykazach miejscowości aż do czasów dzisiejszych. Osada pod nazwą sioło Mularskie, Mularze i nazwą Jaginty miała 19 włók ziemi i należała do włości i parafii Nowy Dwór.

Prof. Kondratiuk tłumaczy, że dzisiejsza nazwa wsi pochodzi od nazwy osobowej Jaginta, a ta zaś od starolitewskich imion dwuczłonowych Jogintas, którego człon Jo- powstał od litewskiego joti czyli "jechać konno", a człon -gint od litewskiego ginti jako "bronić się, upierać, nie zezwalać". W dokumencie z roku 1679 podani są mieszkańcy Nowego Dworu, chłopi: Wojciech Jaginta i Jurgo Jaginta z bratem. Na Litwie współcześnie używane są nazwiska: Jogintas, Jagintawiczius, Uogintas. Nazwa wsi Jaginty jest postacią zeslawizowaną, ma formę liczby mnogiej i należy do kategorii nazw rodowych. Podstawą nazw rodowych są szeroko pojęte imiona osobowe użyte w formie mianownika liczby mnogiej rodzaju niemęskoosobowego. (Szczegółową analizę nazwy wsi Jaginty i nazwiska Jaginta, Jogintas, z podaniem źródeł historycznych i językoznawczych zawiera praca prof. Kondratiuka "Elementy bałtyckie w toponimii i mikrotoponimii regionu białostockiego").

Kramkówka Duża

Czytelnik "GW" Michał Butwiłowski z wsi Kramkówka duża prowsi zaś o analizę swojego nazwiska i nazwy miejscowości. O nazwisku Butwiłowski pisaliśmy już w Magazynie "GW" 30 kwietnia, a dziś o wsi Kramkówka Duża w gm. Goniądz.

- Pierwsze zapisy źródłowe nazwy osady są z lat 1543, 1545 i mają nazwę jednoczłonową: Kramnowka, dalsze również: Kramkowka, z Kramkowki ( rok 1567, 1580), wieś w parafii Goniądz - wyjaśnia prof. Kondratiuk. - W zbiorach "Kapicjana" Ignacego Kapicy Milewskiego oraz innych dokumentach wymieniane są nazwy części wsi należące do różnych właścicieli: np. Kramkowka-Tatary, Kramkowka Tatary et Kramkowka Zielepuzinska, Ibrosz Piotrowicz Tatarzyn z sioła Tatarskiej Wolicy ( lata 1591, 1623). W drugiej połowie XVII wieku i w XVIII w. wymieniane już są dwie wsie: Kramkowka Magna (1675 r.), Kramkowka Wielka i Kramkowka Mała (1744 r.). W roku 1784 Kramkówka Wielka, wieś szlachecka w parafii Goniądz, najznaczniej JPana Kramkowskiego; na przełomie XIX i XX wieku Kramkówka Wielka, wieś w gm. Przytulanka, pow. białostockiego.

Nazwa wsi Kramkówka pochodzi od nazwy osobowej Kramek, Kramok, Kramko, te zaś od kram, kramik, czyli "sklepik, stragan"'. Tak więc człon Kramkówka, w nazwie Kramkówka Duża, należy do nazw dzierżawczych utworzonych za pomocą przyrostka -ówka. Człony: Duża, wcześniej: Wielka, łacińskie: Magna, jako wyróżniające, należą do kategorii nazw topograficznych, które wskazują na właściwości topo- lub geograficzne osady.

Kramkówka Mała

- Wieś Kramkówka Mała zaś powstała w drugiej połowie XVII wieku, po wydzieleniu się nowej osady z wsi Kramkówka, założonej w połowie XVI wieku, zwanej dziś Kramkówka Duża (lub Wielka) - uzupelnia prof. Kondratiuk. - W źródłach historycznych mamy: Kramkówka mała, wieś, w parafii Goniądz (1744 r.); Kramkówka Mała, wieś szlachecka w parafii Goniądz, najznaczniej Jaśnie Pana Wyszkowskiego; Kramkówka Mała, wieś, gm. Przytulanka, pow. białostocki (na przełomie XIX i XX w.).

Etymologia nazwy wsi Kramkówka jest podana wyżej. Człon wyróżniający: Mała należy do kategorii nazw topograficznych, które wskazują na właściwości topo- lub geograficzne osady, w danym wypadku na wielkość, charakter osady, liczbę domów, osób tam zamieszkałych itp.

Prof. Michał Kondratiuk jest autorem ponad 200 publikacji poświęconych nazwom miejscowości i gwarom Białostocczyzny.

Jako wybitny językoznawca wymieniany jest w encyklopediach polskiej, białoruskiej, ukraińskiej i litewskiej.

Prof. Kondratiuk urodził się w Dubinach koło Hajnówki w 1934 r. W 1958 ukończył rusycystykę na Uniwersytecie Warszawskim, a trzy lata później filologię białoruską. W 1970 r. obronił pracę doktorską w Instytucie Słowianoznawstwa PAN w zakresie nauk humanistycznych, a w 1984 r. habilitował się w Instytucie Rusycystyki i Lingwistyki Stosowanej UW w zakresie językoznawstwa słowiańskiego i bałtyckiego. W 1992 r., po przejściu na pełny etat do Filii UW w Białymstoku, otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego Uniwersytetu w Białymstoku. W 1997 r. został profesorem belwederskim w wyniku starań Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W 2003 został profesorem zwyczajnym.