Nowa minister klimatu i środowiska proponuje ustanowienie konstytucji dla Puszczy Białowieskiej. Czy taki dokument jest potrzebny?
Użycie słowa konstytucja przez panią minister wskazuje na rangę przedsięwzięcia i oczywiście odwołuje się do łacińskiego constituo, czyli „urządzać, ustanowić, regulować’, a nie do aktu prawnego, ustawy zasadniczej, która najczęściej ma najwyższą moc prawną w systemie źródeł państwa. Taki dokument jest bezwzględnie potrzebny, nienależnie od tego, czy będzie „tylko” dokumentem czy uzyska rangę ustawową oraz zapobiegnie wycince, zostawiając higienizację lasu i cięcia sanitarne.
W jakim stanie jest teraz nasza puszcza?
Puszcza Białowieska ciągle jest obiektem o światowej wartości przyrodniczej, mimo gospodarczego wykorzystywania w bliższej i dalszej przeszłości.
Może stan puszczy zależy od tego, gdzie ucho przykładamy…
Stan puszczy jest bardzo różnie charakteryzowany. Jedni są niezadowoleni z powodu negatywnych konsekwencji ostatniej silnej gradacji (wzrostu liczebności - przyp. red.) kornika drukarza, który zniszczył drzewostan na znacznej powierzchni. Drudzy cieszą się z ochrony naturalnych procesów ekologicznych poprzez nieusuwanie drzew w ostatnim czasie.
Bardzo dyplomatyczna odpowiedź.
W literaturze przedmiotu zapisano, że na znacznym obszarze zachodzą procesy przyrodnicze bez udziału człowieka. Żyje tu największa na świecie populacja żubra wolno żyjąca, zachodzą pierwotne sposoby życia licznych organizmów, występuje ogromna liczba gatunków żywych organizmów i jest zachowana struktura wiekowa, gatunkowa i przestrzenna drzewostanu.
Czy wiemy, kiedy Puszcza Białowieska była w najlepszym stanie?
Trudno odpowiedzieć na to pytanie. Jednak wskazać należy, że celowa i skuteczna ochrona całego ekosystemu leśnego ma ponad 600 lat. Jest to ewenement w skali światowej. Puszcza - chroniona jako dobra królewskie w XV- XVIII wieku i obszar łowiecki carów rosyjskich w XIX wieku oraz objęta reżimem ochrony do współczesności - ciągle stanowi unikalny obiekt w skali światowej. Warto wspomnieć o modzie na oglądanie żubra na wolności, co stało się możliwe dzięki restytucji, czyli przywróceniu gatunku do jego naturalnego środowiska dzięki pracy polskich i zagranicznych naukowców.
Co stanowi największą wartość puszczy?
Puszcza Białowieska uznana jest w całości za jedyny w Polsce obiekt światowego dziedzictwa UNESCO. Spełnia kryterium IX, czyli jest wyjątkowym przykładem trwających procesów ekologicznych i biologicznych, istotnych w ewolucji i rozwoju ekosystemów oraz zespołów zwierzęcych i roślinnych lądowych. Realizuje też kryterium X, czyli obejmuje siedliska naturalne najbardziej reprezentatywne i najważniejsze dla ochrony różnorodności biologicznej, włączając te, w których występują zagrożone gatunki o wyjątkowo uniwersalnej wartości z punktu widzenia nauki lub ochrony przyrody. Ponadto jest zintegrowanym obszarem specjalnej ochrony ptaków i specjalnym obszarem ochrony siedlisk Natura 2000 oraz międzynarodową ostoją ptaków Important Bird Area.
Jakie znaczenie puszcza ma dla nas?
Puszcza ma unikalny charakter oraz ogromne znaczenie dla przyrody i gospodarki leśnej w Polsce i Europie jako jeden z największych i najlepiej zachowanych kompleksów leśnych na niżu środkowo-wschodniej Europy. Jest niespotykanym laboratorium badawczym, które umożliwia dogłębne poznanie procesów i funkcjonowanie naturalnych ekosystemów. Charakteryzuje się występowaniem wielogatunkowych, różnowiekowych i wielopiętrowych drzewostanów o niespotykanych wymiarach w Polsce i Europie. To również matecznik najliczniejszej na świecie wolno żyjącej populacji żubra, największego ssaka lądowego na kontynencie europejskim.
Czy do tej pory właściwie zarządzano puszczą?
Nie podejmę się tej oceny, bo wymagałaby studiów teoretycznych i badań. Skoro jednak mamy, najdelikatniej mówiąc, poważny spór, wieloletni, dotyczący tego obiektu, to chyba nie wszystkie działania zarządcze były prowadzone wzorowo.
Jak należy dbać o puszczę?
Pierwotne tętno puszczy bije tym silniej, im więcej w niej martwego drewna i trwania naturalnych, niezakłóconych ingerencją człowieka procesów przyrodniczych. Pozwoli to trwać rysiowi, który ma tu ostatnią na niżu ostoję w Polsce, czy płochliwej sóweczce, dzięciołowi trójpalczastemu, barwnemu zgniotkowi cynobrowemu. Puszcza podzieli się swoimi dobrami z człowiekiem, ale to człowiek musi wiedzieć, które wybrać i z których korzystać, aby nie zaszkodzić puszczy, a wpisać się w jej bierną ochronę.
Co robić z kornikiem drukarzem i zarażonymi przez niego drzewami?
Wiosną kornik zasiedla świerki. Jeśli drzewo jest zdrowe, zalewa kornika żywicą, jeśli zniszczone - staje się jego łupem. Populacja kornika rozwija się bardzo dynamicznie - rozwój jednej generacji trwa około dwóch miesięcy, a w ciągu roku mogą być trzy-cztery generacje. Ten owad, żerujący pod korą drzewa, może je doprowadzić do obumarcia w ciągu jednego miesiąca. Najefektywniejszą, zdaniem leśników, metodą walki z nim jest terminowe usuwanie drzew zasiedlonych na całym obszarze gradacji, okorowanie lub wywiezienie świerków z lasu.
Aktywiści są innego zdania…
Rzeczywiście, ten sposób budzi protest środowisk ekologicznych - ze względu na znaczną ingerencję w procesy przyrodnicze. A puszcza to obiekt szczególny, gdzie zobowiązaliśmy się do ochrony procesów naturalnych. Ważnym czynnikiem ograniczającym gradacje są niekorzystne warunki dla kornika oraz różne organizmy tzw. oporu środowiska, infekujące korniki np. grzyby, pasożyty, owady drapieżne oraz ptaki, szczególnie dzięcioł trójpalczasty, dla którego ten owad stanowi naturalne pożywienie. Należy pamiętać, że kornik drukarz jest naturalnym elementem środowiska przyrodniczego, spełniającym ogromną rolę biocenotyczną w drzewostanach świerkowych. Gradacje tego owada zdarzają się co pewien czas, są inicjowane złą kondycją zdrowotną świerków i są naturalnym czynnikiem rozwoju drzewostanów świerkowych.
Panie profesorze, o co chodzi w konflikcie dotyczącym puszczy?
Konflikty w Puszczy Białowieskiej rozgrywają się na wielu płaszczyznach: dyskusji z zakresu ochrony czynnej różnorodności biologicznej i biernej, ochrony procesów, a także na płaszczyźnie społecznej i ideologicznej.
Czy da się pogodzić strony sporu?
Należy budować dialog i przede wszystkim respektować podpisane przez Polskę międzynarodowe dokumenty, i szukać złotego środka kompromisu w kategoriach merytorycznych, a nie ideologicznych. Pozyskanie drzew w zakazanych strefach UNESCO było genezą konfliktu. Leśnicy prowadzili ochronę czynną drzewostanów świerkowych. Chcieli zminimalizować skutki rozpadu drzewostanów świerkowych również na terenach podlegających ochronie w ramach Obiektu Światowego Dziedzictwa UNESCO. To jednak spowodowało liczne protesty części środowisk naukowych, organizacji ekologicznych i instytucji międzynarodowych m.in. Komisji Europejskiej.
Jak pogodzić ekologów, mieszkańców i leśników?
Poszukiwanie kompromisu jest obowiązkiem nas wszystkich, grup interesariuszy. Trzeba go wypracować w gronie ekspertów, znawców puszczy, z uwzględnieniem społeczności lokalnej. Ważne są tutaj aspekty prawne, naukowe, ekologiczne, bez aspektów medialnych i politycznych oraz towarzyszących im silnych emocji.
Postuluje pan w swojej nowej książce utworzenie Rady Puszczy Białowieskiej. W czym może pomóc taki organ?
Według ekspertów, wypowiadających się w przeprowadzonym przeze mnie badaniu na potrzeby stworzenia modelu zarządzania Puszczą Białowieską, Rada wspomoże osiągnięcie kompromisu w sporze: leśnicy - ekolodzy - mieszkańcy. Zajmie się ochroną zasobów przyrodniczych, prawidłową gospodarką leśną, turystyką puszczańską, ochroną bioróżnorodności, zachowaniem ekosystemów w jak najlepszym stanie dla przyszłych pokoleń. Zadba o rozwój społeczności lokalnych zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Będzie kontrolować podmioty działające na obszarze Puszczy i stosować restrykcje wobec nieprzestrzegających reguł. Rada przygotuje także strategię zarządzania puszczą. Będzie wspierać badania naukowe i stosowanie ich wyników w praktyce. Funkcjonowanie Rady ma być oparte wyłącznie na przesłankach merytorycznych z absolutnym wyeliminowaniem wpływów politycznych, partykularnych i ideologicznych.
W polskich warunkach będzie to niełatwe zadanie. Jak powinna działać Rada?
Jako organ zarządzający systemem Puszczy Białowieskiej Rada ma być wzorowana na modelu organizacyjnym i funkcjonalnym Rady Unii Europejskiej. Tryb jej pracy zostanie określony w znowelizowanej ustawie o ochronie przyrody, a w przyszłości - w specjalnej ustawie o Puszczy Białowieskiej, zgodnie z ideą „Cała Puszcza Parkiem Narodowym”. Pierwszy skład Rady będzie działał podczas trzyletniej kadencji na podstawie specjalnego rozporządzenia Rady Ministrów i statutu nadanego jej przez Prezesa Rady Ministrów, kontrasygnowanego przez ministra właściwego do ochrony przyrody. Rada będzie pracowała na podstawie rocznego planu działania, z wykonania którego będzie składała sprawozdanie do ministra.
Jak będą wyłaniani członkowie Rady?
Wybór do Rady powinien być transparentny i podlegać mechanizmowi konsultacji społecznych. Rada będzie miała kompetencje władcze, koordynacyjno-zarządcze nadane przez Prezesa Rady Ministrów. Decyzje będą podejmowane na zasadzie konsensusu, a w przypadku niemożliwości jego przyjęcia, większością 2/3 głosów, przy obecności przynajmniej 4/5 składu. Statut będzie gwarantował pełną autonomię decyzyjną, a uchwały będą miały charakter decyzji administracyjnych i zostaną opublikowane w „Biuletynie Rady” w wersji papierowej lub elektronicznej na oficjalnej stronie internetowej Rady.
Jakie kompetencje powinna posiadać?
Instrumenty oddziaływania na system i podsystemy Puszczy Białowieskiej będą podzielone na instrumenty obligatoryjne, o statucie wiążącym (zakazy, nakazy, standardy, pozwolenia, wytyczne, sankcje, decyzje administracyjne) i instrumenty miękkiego oddziaływania, perswazyjne (zachęty, zabezpieczenia finansowe, dobrowolne umowy i procedury, zalecenia ekologiczne, konkursy, edukacja oraz proekologiczny lobbing i sponsoring). W zamieszczonym w statucie pełnym katalogu instrumentów zarządzania będzie przestrzegana reguła minimum instrumentów obligatoryjnych, maksimum perswazyjnych, ponieważ te pierwsze generują konflikty i osłabiają więzi partnerstwa między interesariuszami. Zostanie również powołany Komitet Doradczy Rady jako organ konsultacyjno-doradczy, opiniujący decyzje i przedsięwzięcia Rady przed ich wdrożeniem, jeśli zostaną mu przedłożone.
Co powinno być w puszczy dozwolone, a co zakazane ?
W kontekście obecnej sytuacji należy opracować kodeks dobrych praktyk w Puszczy Białowieskiej i w nim wypozycjonować właściwe zachowania, odrzucając ideologiczne spory i wykorzystując merytoryczne argumenty.
Czy należy powiększyć obszar Białowieskiego Parku Narodowego?
Tak, na pewno tak, przede wszystkim dlatego, aby ten niezwykły las naturalny zabezpieczyć przed kolejnymi zmianami koniunktury politycznej. Nie można tego unikalnego w skali europejskiej obszaru przekształcić w las gospodarczy.
Park narodowy na terenie całej puszczy?
Objęcie całej puszczy najwyższą formą ochrony prawnej w Polsce nie będzie służyć mieszkańcom gmin puszczańskich i okołopuszczańskich. Powiększenie obszaru musi być związane z równowagą środowiskowo-społeczno-gospodarczą. Dotyczy to ochrony unikalnych wartości przyrodniczych, zrównoważonego rozwoju gospodarki w gminach puszczańskich i restrukturyzacji zawodowej ludzi.
Czy przy decyzjach dotyczących puszczy powinien być brany pod uwagę głos lokalnych mieszkańców?
W planowanej strukturze zarządzania Światowym Dziedzictwem UNESCO Puszczy Białowieskiej musi być zagwarantowane uczestnictwo przedstawicieli lokalnych samorządów terytorialnych gmin i powiatu hajnowskiego.
To jak pogodzić wodę z ogniem…
Puszcza Białowieska jako Obiekt Światowego Dziedzictwa UNESCO powinna przynosić rozwój regionu i poprawę życia mieszkańców, a nie być utrudnieniem i barierą w normalnym funkcjonowaniu.
Jakie miejsce w puszczy powinien zajmować człowiek?
Współżycie lasu z miejscowym społeczeństwem jest ugruntowane historycznie. Człowiek może rozważnie korzystać z obszarów przyrody leśnej, zgodnie z uwarunkowaniami prawnymi, ale musi jednocześnie chronić przyrodę.
Zobacz także:
CBŚP na Pomorzu zlikwidowało ogromną fabrykę „kryształu”
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Dołącz do nas na X!
Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?
