Kowalski ma wpływ na samorząd tylko przy urnie. Ale i częściej nie chce.

- Gdyby dopuszczono nas do głosu, byłaby szansa na kompromis - uważa Jabłońska.
Gmina, w której mieszka, nie jest jednak wyjątkiem. Samorządy zamykają się na oddolne inicjatywy mieszkańców. Spośród gmin sprawdzonych przez Fundację Batorego, tylko 11 proc. ma w statutach zapisaną możliwość składania obywatelskich projektów uchwał. Inna sprawa, że jeśli mieszkańcy mają taką możliwość, to rzadko z niej korzystają.

Mieszkańców słuchać nie trzeba

Wśród 15 sprawdzonych przez Fundację Batorego podlaskich samorządów (Klukowo, Piątnica, Poświętne, Hajnówka, Raczki, Narewka, Mały Płock, Szypliszki, Grodzisk, Rajgród, Nowogród, Knyszyn, Brańsk, Łomża i Siemiatycze) nie znalazł się ani jeden, który otwierałby furtkę dla inicjatyw obywatelskich. My sprawdziliśmy kolejne. Projektów uchwał nie mogą składać mieszkańcy gmin: Juchnowiec, Krynki, Kleszczele, Bielsk Podlaski (zarówno wiejskiej, jak i miejskiej), Orla, Boćki, Mońki, Knyszyn, Goniądz, Drohiczyn i Milejczyce.

- Ani radni, ani mieszkańcy nie złożyli wniosku o umożliwienie składania obywatelskich projektów uchwał - mówi Anna Sobocińska, rzecznik magistratu w Łomży. - Rozwijamy jednak kontakty z mieszkańcami i organizacjami pozarządowymi.

Niektórzy samorządowcy nie widzą jednak potrzeby otwierania się na propozycje obywateli. Mieszkańcy nie składają projektów, bo nie mogą. A skoro projektów nie ma, to władze nie widzą potrzeby umożliwienia ich składanie. I koło się zamyka.

- Jeśli mieszkańcy wyrażą taka potrzebę, to zastanowimy się nad zmianą statusu - stwierdził Wojciech Popławski, sekretarz gminy Narew. - Do tej pory nikt nie złożył u nas obywatelskiego projektu uchwały.

- Mieszkańcy mają wpływ na tworzenie uchwał za pośrednictwem radnych - uważa z kolei Tamara Korycka, sekretarz Bielska Podlaskiego.

Jesteśmy mało aktywni

Znaleźliśmy jednak kilka chlubnych przykładów. Jednym z nich jest Białystok, gdzie radni rozpatrzą każdy projekt, pod którym podpiszą się 2 tys. mieszkańców mających prawo wyborcze.

Jednak od 2007 r. do rady wpłynęły tylko dwa obywatelskie projekty. Jeden dotyczył "klikania" kartą miejską w autobusach, drugi - nadania bulwarom imienia ks. Hałko. Pierwszy radni odrzucili, drugi przyjęli.

W tym roku władze miasta przekazały 10 mln na tzw. budżet obywatelski. Mieszkańcy zgłosili już 17 projektów, na które powinny pójść te pieniądze.
Projekty obywatelskie uchwał od lat mogą też składać mieszkańcy Suwałk, Sokółki, Dąbrowy Białostockiej i Supraśla. W dwóch pierwszych miastach złożono po dwa projekty, w Dąbrowie - jeden, w Supraślu - żadnego.

- My dopiero budujemy demokrację - uważa Katarzyna Sztop-Rutkowska, białostocki socjolog. - Ludzie często nie wiedzą, że mają taką możliwość, poza tym nie mają poczucia siły sprawczej. Dlatego bardzo ważna jest zachęta ze strony władz oraz edukacja kształtująca przekonanie, że warto "brać sprawy w swoje ręce". Warto jednak zauważyć, iż powoli pojawia się ruch oddolny.

- Niski poziom aktywności społecznej wynika z tego, że jesteśmy przyzwyczajeni do demokracji przedstawicielskiej, a nie bezpośredniej - dodaje Tadeusz Popławski, również socjolog. - Poza tym wbrew pozorom mieszkańcy naszych gmin są raczej zadowoleni. Tylko około 1/5 twierdzi, że żyje się im źle, a 3-5 proc. jest konstruktywnie niezadowolonych i stara się coś zmienić.